Prof. mr. Roel Schutgens: 'Drie transplantaties'

Datum bericht: 17 mei 2017

Prof. mr. Roel Schutgens

De Eerste Kamer buigt zich momenteel over het wetsvoorstel voor orgaandonatie. Bij de jurist roept dit voorstel verwondering op, zegt Roel Schutgens. Hij geeft drie transplantatiegerelateerde rechtsoverwegingen.

Vorig jaar loodste het Kamerlid Pia Dijkstra met een nipte meerderheid haar wetsvoorstel voor orgaandonatie door de Tweede Kamer. Wie geen expliciete keuze voor of tegen orgaandonatie laat registeren, wordt op grond van dit voorstel voortaan geacht geen bezwaar te hebben. Na overlijden kunnen zijn organen dan zonder toestemming worden uitgenomen. Alleen als de nabestaanden aannemelijk kunnen maken dat de overledene dit echt niet zou hebben gewild, is dat anders.

Er zijn enorme medische belangen met dit voorstel gediend. Bij de jurist roept het ook enige verwondering op. Hieronder volgen drie transplantatiegerelateerde rechtsoverwegingen.

1. Zijn grondrechten een linkse hobby?

Je zou het soms bijna zeggen. Empathie voor minderheidsgroeperingen, zorgen om de privacy, strafrechtelijke waarborgen voor de verdachte, vrouwen- en homorechten: het kwam zelden van rechts. Bekommernis om het individu dat verdrukt wordt door de macht van de staat ligt ‘progressief’ kennelijk nader aan het hart dan ‘conservatief’.

Toch heeft niemand mij kunnen uitleggen waarom dat hart bij de orgaantransplantatie vaak aan de andere kant zit. Het voorstel om organen voortaan zonder voorafgaande toestemming uit het lichaam te nemen kwam van… D66. De partij van de progressieve zelfbeschikking!

De tegenstander gedraagt zich net zo raadselachtig. Het verzet kwam vooral van politici van CDA, SGP en van andere conservatief georiënteerden. Veelal politici die liever zien, dat mensen niet zelf beslissen over hun overlijden, niet de vrije keuze hebben om hun gezondheid met wiet te verpesten en al helemaal niet zelf beslissen over abortus – maar als het over orgaandonatie gaat tamboereren zij op zelfbeschikking.

Fascinerend vind ik dat. Hier worden wezensvreemde ideeën naar de verkeerde kant getransplanteerd. Hoe kan dat? Is ‘progressief’ wellicht niet écht voor zelfbeschikking, maar vooral vóór moderne medische techniek, terwijl conservatief daar wat terughoudender tegenover staat? Of wil progressief vooral meer solidariteit, terwijl conservatief vindt dat mensen het hunne voor zichzelf mogen houden? Maar als dát waar is, waarom staat dan juist links en niet rechts op zijn achterste benen als er gegevensdatabanken worden aangelegd om de samenleving tegen criminaliteit te beschermen? Wie het weet, mag het zeggen.

2. Als iemand zijn bezwaren tegen orgaandonatie laat registeren, worden die bezwaren ook onder het voorstel-Dijkstra netjes gerespecteerd.

Met die inbreuk op het zelfbeschikkingsrecht valt het dus ook wel weer mee. Toch moet ik terugdenken aan de ochtend dat ik de civiele rolzitting van een kantonrechter bijwoonde. Dat is zeer leerzaam. Eén lange stoet van gedaagden voor wie, zoals die rechter mij later zei, ‘het gewone leven te moeilijk is’ en die daardoor in de problemen komen met de verzekeraar, Telfort en de woningcorporatie.

Misschien is het inderdaad niet zo gek dat het orgaandonatie-voorstel juist van D66 kwam, de partij par excellence voor hogeropgeleiden, die de benodigde formulieren zonder enige moeite kunnen vinden, lezen, begrijpen, beheren, bespreken met de partner en indienen. Ik zie echter ook minder gefortuneerde families voor mij, die over dat hele concept orgaandonatie nog nooit hebben nagedacht, maar na het overlijden van moeder wel van de dokter horen dat haar organen eruit gaan. Wat als zij voelen dat moeder dat nooit had gewild, maar dat niet kunnen bewijzen?

Nu zou ook dit in de praktijk wel eens kunnen meevallen. Ik verwacht dat een verstandig ziekenhuis, ook als het bevoegd is om organen uit te nemen, daar toch van afziet als het op te grote weerstand van de familie stuit. Een beschaafd ziekenhuis zal zich pragmatisch opstellen om de familie een waardig afscheid te gunnen zonder al te veel spanningen aan het sterfbed.

3. Mogelijk sneuvelt Dijkstra’s voorstel in de Eerste Kamer alsnog.

Dat zou erg verdrietig zijn voor de duizenden wier leven van een spoedige transplantatie afhangt. Bovendien: als mijn vermoeden correct is dat ziekenhuizen soms ook van transplanteren zullen afzien, hoewel er geen keuze is uitgebracht, dan zijn ook zij minder goed met het voorstel-Dijkstra geholpen dan je aanvankelijk zou denken.

Een tijd geleden las ik een pleidooi voor een alternatief systeem dat mij zeer aantrekkelijk leek. Ik kon de auteur helaas niet meer terugvinden, maar ik transplanteer het idee naar deze column. Gemeenten kunnen iedereen die een identificatiebewijs komt afhalen of een andere mutatie in de GBA aangeeft, standaard vragen een keuze uit te brengen voor of tegen orgaandonatie (desnoods aangevuld met ‘weet niet’). Zo heeft binnen een paar jaar de gehele bevolking een duidelijke keuze gemáákt. Laten we daar snel aan beginnen, zelfs als het voorstel-Dijkstra het wel haalt.

Dit artikel is eerder verschenen in Mr. Magazine voor juristen.

Lees ook


Prof. mr. Roel Schutgens is hoogleraar Algemene rechtswetenschap aan de Radboud Universiteit en deskundig op het gebied van overheidsaansprakelijkheid en staatsrecht.

Bekijk het cursusaanbod van het CPO