1998: Gesleep met snoeren en katheders op een bewogen congres
Op wetenschappelijke congressen komen doorgaans geen hordes persfotografen af. Dit was echter wel het geval op 16 januari 1998, toen in Nijmegen een congres plaatsvond over het kabinet-Den Uyl. Het CPG was één van de organisatoren van dit congres. De aanleiding? Het roemruchte ‘rode kabinet met de witte rand’ was vijfentwintig jaar eerder aangetreden.
© Bert Beelen
Het congres was een idee van Jac Bosmans, destijds hoogleraar Geschiedenis aan de Radboud Universiteit. De organisatoren waren het CPG, de Vereniging voor de Geschiedenis van de Twintigste Eeuw (VGTE), het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) en de Nijmeegse Vakgroep Geschiedenis. Historici uit verschillende disciplines kwamen spreken en ook enkele politieke hoofdrolspelers uit de periode-Den Uyl gaven acte de présence in Nijmegen. Enkele oud-ministers uit dit kabinet, Jos van Kemenade (Onderwijs), Dries van Agt (Justitie) en Jaap Boersma (Sociale Zaken), namen de toehoorders mee terug naar de jaren zeventig, de tijd van de spreiding van kennis, macht en inkomen. Het congres begon niet al te vroeg, zodat men uit het hele land in staat was af te reizen naar Nijmegen.
Gepriegel met microfoontjes
Een van de huidige CPG-onderzoekers, Hilde Reiding, assisteerde destijds als student in de organisatie. ‘Ik verrichte hand- en spandiensten op de dag zelf,’ vertelt ze, ‘dingen als informatie uitdelen, water inschenken, microfoontjes aansluiten.’
Met name dat laatste is haar sterk bijgebleven: ‘Mijn taak was onder meer om de microfoontjes van de sprekers om te hangen. Het was een vrij onhandig systeem: ze zaten aan een lang elektriciteitssnoer en moesten met touwtjes en klemmetjes om de nek van de sprekers gehangen worden. Het was sowieso al een gepriegel en een enigszins delicate taak om het goed te doen zonder onbedoeld een al te intieme fysieke nabijheid met de spreker te creëren.’
Reiding vervolgt: ‘Een echt vervelende situatie ontstond toen de discussie hoog opliep en Van Agt aan het einde van zijn spreekbeurt opgewonden en met stevige pas het podium begon af te benen, terwijl hij nog vastzat aan zijn microfoon. Ik moest snel in actie komen en het microfoontje zien te verwijderen voordat hij erdoor gewurgd zou worden. Uiteraard probeerde ik het netjes te doen, maar hij stond niet stil, waardoor het bevestigingsdraadje ook nog achter zijn oor bleef hangen. Poe, wat had ik het warm!’
Campagnestand
De temperatuur begon langzaam op de lopen in Nijmegen. En toen moest het slotdebat nog beginnen. Op de dag van het congres draaide de campagne voor de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen van maart 1998 op volle toeren. Het eerste paarse kabinet in de Nederlandse parlementaire geschiedenis, van PvdA, VVD en D66, had de kabinetsperiode bijna voltooid. De lijsttrekkers van PvdA en VVD, Wim Kok en Frits Bolkestein, namen het nu tegen elkaar op in de strijd om de kiezer. De laatste nam deel aan het Den Uyl-congres en zat vol in de campagnestand. De grote man van de VVD arriveerde pas halverwege de middag in Nijmegen. Bij zijn entree vlogen de persfotografen naar voren. Bolkestein nam het in het debat op tegen Ed van Thijn, die fractieleider van de PvdA was geweest ten tijde van het kabinet-Den Uyl.
© Bert Beelen
Carla van Baalen, die twee weken daarvoor in dienst was getreden als directeur van het CPG, mocht het debat leiden. ‘Ik had me enorm goed voorbereid. Het was toch wel heel spannend,’ zegt ze terugblikkend. ‘Van tevoren heb ik in de spiegel gekeken en tegen mezelf gezegd: je kunt het. Bolkestein en Van Thijn mochten beide aftrappen met stellingen. Ik dacht: dat kan wel zittend aan tafel. Ik zat voor het eerst op het podium in zo’n rol. Maar Bolkestein begon en die wilde per se van achter het katheder spreken. Waarop dat ding weer tevoorschijn gehaald moest worden. Het werd zo weer terug gesjouwd het podium op. De spanning was om te snijden in het debat. Toen het eenmaal liep, vond ik het ook wel heel leuk.’
De tijden van Den Uyl
Het was al met al een enerverende dag waarin politieke geschiedenis en actualiteit samenkwamen. De hoogoplopende emoties pasten ook wel bij een congres over het kabinet-Den Uyl, dat regeerde in een tijd waarin ‘de verbeelding aan de macht’ was en waarbij bewindslieden ‘vechtend over straat’ gingen om hun politieke doelen te bereiken. De volgende dag pakte dagblad Trouw op de voorpagina uit met de excuses die Ed van Thijn tijdens het congres aan Van Agt had gemaakt. Hij had zich verontschuldigd voor de ‘laffe’ opstelling van de PvdA in het debat over de ontsnapping van oorlogsmisdadiger Menten in 1977. Twintig jaar na dato werd afstand genomen van de hevige polarisatie van de jaren zeventig.
Inmiddels ligt het aantreden van het kabinet-Den Uyl bijna vijftig jaar achter ons. Op de vraag of de tijden van Den Uyl ooit kunnen terugkeren antwoordt Van Baalen resoluut ‘nee’. ‘Maar wat wel kan terugkomen, is een minister-president met bevlogen idealen. Zo kan de verbeelding toch weer aan de macht komen.’