De herinneringen van de oudste politicus van ons land

Op 26 mei 1937 gaat Johan van Hulst, geboren in 1911, voor het eerst naar het stembureau. De uitslag van de verkiezingen was gunstig voor de partij van de zittende minister-president Colijn: de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) ging van 14 naar 17 zetels. De NSB van Mussert betrad voor het eerst de Tweede Kamer, maar met een tegenvallend resultaat: vier zetels. De RKSP bleef de grootste met 31 zetels (+3) en de tweede partij in omvang, de SDAP, behaalde er 23 (+1).

Van Hulst betreurde het verlies van de CHU, de partij waarop hij had gestemd (zij kwam met twee zetels verlies uit op acht Kamerzetels), maar hij vond het niet erg dat de partij van zijn ouders haar enige zetel moest inleveren…

verkiezingsaffiche CHU 1937

‘De eerste keer naar de stembus herinner ik mij nog goed’

Ik was 26 jaar toen ik voor het eerst naar de stembus mocht. Ik herinner het mij nog goed omdat mijn eerste gang naar het stemlokaal een duidelijk protest inhield tegen mijn ouders, zeker tegen mijn vader. Mijn vader was namelijk lid van de HGS, de Hervormd-Gereformeerde Staatspartij. Ik vond die partij echt een slechte zaak. Die partij was zó antikatholiek! De HGS hing de theorie aan dat de paus de reïncarnatie van de antichrist was! Ja, mijn keuze voor de CHU betekende echt een breuk met het familieverleden. Mijn ouders accepteerden het overigens wel, ze zeiden: ‘Het had nog veel slechter gekund.’

Anna en Johan bij hun verloving in de jaren dertig

Het stembureau en de radio

Het stembureau zelf? Nee, daar herinner ik me niks van. Dat heeft geen enkele indruk op me gemaakt. Dat is toch ook niks bijzonders – een stemlokaal. Ik zie dat als een formaliteit. Wat wél indruk op mij maakte, was het beluisteren van de radio op de avond van de verkiezingen. Dan kwamen alle uitslagen binnen, en die werden dan voorgelezen. Dat vond ik prachtig.

Bekijk hier beelden van de Tweede Kamerverkiezingen van 1937.

Nog geen twintig en al lid van de CHU

Ik zal een jaar of 19 geweest zijn, toen ik mij aansloot bij de CHU-kiesvereniging. Ik was toen onderwijzer in Oudewater. Ik had natuurlijk geen auto, maar andere CHU-leden beschikten wel over auto’s. Van die mooie, grote auto’s. En dan mocht ik meerijden naar de landelijke CHU-dagen. Dat waren indrukwekkende meetings hoor! Daar kwamen veel partijleden op af. Ik heb daar alle grote voormannen van de Christelijk-Historische Unie horen spreken: De Geer, Tilanus, Snoeck Henkemans (die wij Henk Snoeckemans noemden), Slotemaker de Bruïne en J.Th. de Visser, de man van de onderwijswet.

Na de oorlog dachten wij echt dat de ‘Doorbraak’ de CHU zou minimaliseren. Tegen Tilanus werd gezegd: man, je mag blij zijn als je in je ééntje terugkeert! Maar die doorbraak was helemaal geen succes; de CHU kwam gewoon terug met acht zetels.

Altijd naar de stembus

Of ik ooit niet gestemd heb? Nee! Ik ben altijd geweest. Wat dacht je, ik heb die vijf jaren meegemaakt waarin we niet mochten stemmen. Direct na de bevrijding kwam het kabinet-Schermerhorn. Verkiezingen waren er niet geweest; in dat kabinet zaten ‘aangetrokken ministers’. Hij deed het goed hoor, Schermerhorn. Ik kende hem persoonlijk.

In die tijd was er in Nederland nog een opkomstplicht. Mensen spreken wel eens van ‘stemplicht’, maar die was er helemaal niet. Nooit geweest: je mocht naar het stembureau gaan en daar ter plekke het stembiljet verscheuren als je dat wilde. Ik vond die opkomstplicht zo gek nog niet. Zo dwong je de mensen om in ieder geval iets te doen.

Uitslag verkiezingen 1937 [Het Volksdagblad. Dagblad voor Nederland, 27 mei 1937]

Hoe was het om gekozen te worden?

Al heel snel vroeg de partij mij of ik op de lijst voor de Tweede Kamer wilde. Maar daar voelde ik niet voor. Ik had voor het onderwijs gekozen, en daar wilde ik mijn energie in steken. Ik had nog lang niet genoeg gedaan in het onderwijs. Op een gegeven moment hebben ze me toch op een lijst gezet, maar op een onverkiesbare plaats. Op nummer 16 of 17 of zo. Ik kreeg waarachtig nog veel voorkeurstemmen ook. Maar ik had helemaal geen politieke aspiraties.

Een paar jaar later werd ik ’s nachts om half één uit bed gebeld. Ik schrok me rot. Het was de voorzitter van de CHU voor het kiesdistrict Zuid-Holland. ‘We zoeken nog een kandidaat voor de Eerste Kamer en het moet perse een onderwijsspecialist zijn.’ Ik zei tegen die man: ‘Als ik ja zeg, mag ik dan weer gaan slapen?’ Dat was goed. Ik dacht: dat gebeurt toch nooit. Ik zag mijzelf niet in de Eerste Kamer zitten. Ik had nog nooit een zitting van die Kamer bijgewoond. Dus verder heb ik er ook niet meer over nagedacht. Tot die brief van de Eerste Kamer op de mat viel. ‘U bent in de Kamer gekozen, en u wordt dan en dan beëdigd.’

Tja, toen moest ik me wel vrij maken, voor een deel. Ik moet eerlijk zeggen: ik amuseerde mij daar geweldig. Mijn maidenspeech, waarin ik een algehele salarisverhoging bepleitte voor het onderwijspersoneel in ons land, was ‘een openbaring’, aldus Het Parool. Alle partijen, van links tot en met rechts, schaarden zich achter mijn voorstel en die salarisverhoging – die kwam er. Tegen de zin van Drees in.

Van Hulst en premier Van Agt in de Eerste Kamer, 11 december 1979
[Beeldbank NA, Fotocollectie Anefo, CC-BY]

Feest van de democratie

Ik zie verkiezingen zeker als het feest van de democratie! En al helemaal als je bedenkt dat de invoering van het algemeen mannenkiesrecht in 1917 een onderdeel was van een deal. De gelijkheid van openbaar en bijzonder onderwijs was er immers aan gekoppeld.

Ik herinner mij nog, ik zat op de lagere school, dat die gelijkberechtiging ook werkelijk praktijk werd. Voor de meesters en juffen op mijn (christelijke) school betekende het dat ze er in één klap een mop salaris bijkregen. Nou, dat was feest. Ze aten gebakjes! Wij leerlingen mochten toekijken.

President van Amerika

Ik bewaar zeer goede herinneringen aan mijn lagere school. Ik had een onderwijzer – ik denk dat ik toen in de vijfde klas zat – die internationaal zeer geïnteresseerd was. Er waren presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten op komst en hij hield ons van dag tot dag op de hoogte. Ik had al wel politieke belangstelling, maar die is door deze onderwijzer versterkt. Ik ben hem er nog altijd dankbaar voor.

Johan van Hulst in 2011

Interview afgenomen door Carla van Baalen, te Amsterdam, op 23 januari 2017 – vijf dagen voor de 106^de verjaardag van Johan van Hulst.