De tendens is dat bestuurders steeds vaker persoonlijk aansprakelijk worden gesteld

Datum bericht: 26 september 2022

Arpi Karapetian

Het aansprakelijk stellen van bestuurders levert volgens CPO-docent Arpi Karapetian een spanningsveld op, want enerzijds zijn bestuurders nodig om de rechtspersoon te besturen en een mogelijke aansprakelijkstelling kan hun handelen belemmeren. Anderzijds zijn de bestuurders degenen die met hun gedrag in feitelijke en fysieke zin schade kunnen berokkenen.

Bestuurdersaansprakelijkheid is een actueel thema, wat is daarvan de reden?

"In eerste instantie werd vooral in faillissementszaken geprocedeerd tegen bestuurders. Dat komt voort uit het feit dat het weinig zin heeft om te procederen tegen een failliete rechtspersoon waar geen geld meer is. Schuldeisers zochten daarom een andere weg, namelijk door de bestuurders van de failliete rechtspersoon persoonlijk aansprakelijk te stellen. De Hoge Raad stond dat toe in die gevallen waarin er onrechtmatig was gehandeld jegens de schuldeisers. Maar inmiddels lijkt de maatschappelijke opvatting te zijn dat wanneer er misstanden zijn bij een bedrijf, de bestuurders daar niet ongestraft mee weg mogen komen. De tendens is dan ook dat bestuurders steeds vaker persoonlijk aansprakelijk worden gesteld. Overigens levert het aansprakelijk stellen van een bestuurder van een rechtspersoon wat mij betreft wel een spanningsveld op, want bestuurders zijn enerzijds nodig om de rechtspersoon ook daadwerkelijk te kunnen laten uitvoeren. Ze treden op namens die rechtspersoon. Zonder bestuurders kan een rechtspersoon niets, die bestaat namelijk alleen op papier. Anderzijds zijn het de bestuurders die door hun gedrag, door bijvoorbeeld bepaalde besluiten te nemen en uit te voeren, schade kunnen aanrichten.

Als een bestuurder daadwerkelijk persoonlijk aansprakelijk wordt gesteld, dan heeft dat uiteraard grote gevolgen voor die bestuurder. Mogelijk dekt een aansprakelijkheidsverzekering een eventueel te betalen schadevergoeding, maar dat zal niet in alle gevallen zo zijn, bijvoorbeeld als sprake is van ernstig verwijtbaar handelen. Ook op dit vlak zijn er dus ontwikkelingen, want bestuurders moeten zich met verzekeringen steeds meer indekken tegen de mogelijke risico's van hun rol. Verzekeraars zullen op hun beurt kritisch zijn op wat onder de dekking valt."

In wat voor soort zaken speelt bestuurdersaansprakelijkheid?

"Dat is een breed terrein: van faillissementen tot uitkeringen aan aandeelhouders, maar bijvoorbeeld ook bij milieuovertredingen. Milieu is een zeer actuele kwestie. De rechtbank Den Haag heeft bijvoorbeeld recent in een zaak die door Milieudefensie was aangespannen, aangegeven dat op Shell de zorgplicht rust om de CO2-uitstoot eind 2030 verder terug te brengen dan Shell zelf voornemens was. Naar aanleiding van deze kwestie hebben de bestuurders inmiddels een brief ontvangen waarin Milieudefensie aankondigt dat ze mogelijk ook persoonlijk aansprakelijk worden gesteld als dit doel niet wordt gehaald. Dat kan enorm grote gevolgen hebben omdat Shell een concern is dat over de hele wereld opereert. Een andere organisatie, CliëntEarth, heeft in Engeland de top van Shell al aansprakelijk gesteld voor niet gehaalde doelen. De vordering is in eerste instantie weliswaar afgewezen door de Engelse rechter, maar de organisatie heeft aangegeven hoger beroep in te stellen tegen deze beslissing."

Wat is de wettelijke basis voor het persoonlijk aansprakelijk stellen van bestuurders?

"In het civiele recht is dat buiten specifiek geregelde grondslagen in de wet, de open norm van de onrechtmatige daad. In milieuzaken zal het dikwijls aankomen op de vraag of de bestuurder wegens zijn betrokkenheid bij de milieuovertredende gedragingen aansprakelijk is. In het strafrecht wordt in dit soort kwesties gewerkt met het begrip feitelijke leidinggeven. Artikel 51 Strafrecht bepaalt namelijk dat strafvervolging kan worden ingesteld tegen iemand die feitelijk leiding heeft gegeven aan de verboden gedraging. Het gaat er dan om of je bevoegd en redelijkerwijs gehouden was om de gedraging tegen te gaan. In het civiele recht is het onderwerp nog niet uitgekristalliseerd. Je stelt iemand aansprakelijk op grond van een onrechtmatige daad. Als het gaat om bestuurdersaansprakelijkheid werpt de Hoge Raad hiervoor overigens wel een hogere drempel op dan voor de normale invulling van het onrechtmatige-daad-criterium. Om een bestuurder aansprakelijk te kunnen stellen, moet je aantonen dat iemand ernstig verwijtbaar heeft gehandeld. Het gaat dan onder meer om het wetenschapscriterium. Had de bestuurder moeten weten dat de organisatie nalatig was? Of had de bestuurder kunnen weten dat er een ernstig risico bestond dat er fouten konden worden gemaakt? En wat heeft de bestuurder met die wetenschap gedaan?

Bij de invulling van het criterium van het ernstige verwijt kan de rechter voor bepaalde situaties inspiratie opdoen bij de bepalingen uit het strafrecht. Waarbij overigens niet vergeten moet worden dat de bepalingen in het strafrecht een ander doel hebben. Iemand die de bepalingen uit het wetboek van Strafrecht overtreedt, kan gestraft worden. Dat is uiteraard anders in het civiele recht dat in beginsel om compensatie draait. Dat neemt overigens niet weg dat bestuurders die aansprakelijk worden gesteld voor hun handelen als bestuurder en daarvoor een schadevergoeding moeten betalen, dat wel als straf kunnen ervaren."


Arpi Karapetian is universitair docent privaatrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen.

CPO Academy is het kennisplatform van het CPO. Met columns en kennisclips van CPO-docenten en wetenschappers. Voor inspiratie, reflectie en nieuwe inzichten.

Wilt u op de hoogte blijven van inspirerende columns, kennisclips en de nieuwste cursussen? Meld u aan voor de informatiemails.

aanmelden