Wie het nieuws volgt, zal het toegenomen aantal berichten over ongewenst gedrag vast zijn opgevallen. Vaak draait het om de dader, af en toe om het slachtoffer. ‘Maar eigenlijk gaat het nooit over de mensen die er getuige van zijn: de meerderheid’, merkt Petter op. ‘In die groep zit juist wel de meeste potentie: zij kunnen het ongewenste gedrag aanpakken. Dat kun je van diegene die het gedrag te verduren krijgt meestal niet verwachten: die is op dat moment kwetsbaar, los nog van de vraag of er in de werkrelatie met de veroorzaker sprake van een ongelijke machtsverhouding is. En mogelijk komen er ook nog gevoelens van schaamte bij kijken. Bovendien kun je naar alle waarschijnlijkheid bij de veroorzaker eveneens niet meteen op een inlevende reactie rekenen. Vandaar dat we ons in deze training op de omstanders richten: zij kunnen de situatie veranderen, omdat zij niet tot die twee partijen behoren.’
Sterker maken
Toch kan voor een omstander de drempel om iemand op ongewenst gedrag aan te spreken nog vrij hoog liggen. ‘Het doel van de training is dan ook om je sterker en vaardiger te maken om op ongewenst gedrag te reageren’, legt Petter uit. ‘We geven tools zodat je weet wat je voortaan kunt doen en hoe. Het uitgangspunt daarbij is: niets doen is geen optie. Als omstander ben je bij ongewenst gedrag namelijk belangrijk: jij kunt naar voren stappen.’
In de training komen dan ook concrete voorbeelden aan bod: van pestgedrag en uitschelden tot negeren, en van seksuele intimidatie tot impliciete en expliciete discriminatie. ‘Ongewenst gedrag is vrij breed. Denk aan mensen die anders bejegend worden, omdat ze bijvoorbeeld een andere huidskleur of andere seksuele geaardheid hebben. Of aan collega’s die na werktijd nooit worden meegevraagd naar een borrel. Maar ook aan humor: vaak wordt er bij het maken van grappen niet bij stilgestaan wat de impact ervan op anderen kan zijn. De training richt zich er niet alleen op om het bewustzijn over ongewenst gedrag te vergroten, maar ook hoe je daar adequaat op kunt reageren.’
Vier technieken
Dat reageren kan volgens Petter met behulp van vier technieken waar je als omstander altijd uit kunt kiezen. ‘De eerste techniek is direct ingrijpen: je handelt meteen wanneer het ongewenste gedrag zich voordoet. Als tweede kun je kiezen voor afleiden: je haalt de angel uit de situatie en zorgt ervoor dat er bij wijze van spreken even wat lucht in de ruimte komt. Het derde wat je kunt doen, is delegeren: je bespreekt het ongewenste gedrag bijvoorbeeld met een vertrouwenspersoon of iemand in een hogere functie. En de vierde optie is aanhouden: voor nu handel je niet, maar je komt op een later moment op het ongewenste gedrag terug. Deze technieken en de daar bijbehorende tactieken komen allemaal in de training aan de orde. Je kunt er trouwens ook gebruik van maken als je onverhoopt zelf eens het doelwit van onwenselijk gedrag bent.’
De Radboud Universiteit biedt deze training aan vanuit de visie dat sociale veiligheid een centrale voorwaarde vormt voor welzijn, goede samenwerkingen, kwaliteit van onderzoek en (wetenschappelijke) integriteit. Petter: ‘Sociale veiligheid is belangrijk. Want wanneer jij je als medewerker veilig voelt, gaat niet alleen je productiviteit omhoog, maar ook je creativiteit en loyaliteit. Als je het naar je zin hebt, ben je eerder je beste zelf en blijf je je werkgever langer trouw.’
Het bijzondere aan de Active Bystander training is dat deze haar oorsprong in het onderwijs kent: de training is in 2017 ontwikkeld en werd voor het eerst gegeven bij Imperial College in Londen. Een jaar later, in 2018, won de training een Universities HR Award for Organisational Development & Culture Change: een gerenommeerde Britse prijs. Door de positieve reacties en de toegenomen aandacht voor sociale veiligheid, is de training vrij snel ook naar Nederland gekomen, waar deze inmiddels in veel organisaties - ook buiten het onderwijs - wordt gegeven. Petter: ‘Vooraf spreken we altijd af dat alles wat in de training met elkaar besproken wordt, binnen de groep blijft. En hoewel sociale veiligheid een zwaar thema lijkt, willen we het in de training in een ontspannen sfeer behandelen. Daarbij mag je meedoen op de manier die jij zelf het prettigst vindt. Dus als je komt om enkel te luisteren, dan is dat prima.’ Volgens Petter zijn de reacties van deelnemers voornamelijk positief. ‘Hoewel de training maar anderhalf uur duurt, geven velen achteraf aan dat ze een hoop hebben opgestoken en dat ze de geleerde interventies vervolgens niet alleen hebben gebruikt op het werk, maar ook privé. Dit vanuit het inzicht dat je door met beproefde interventies te reageren op ongewenst gedrag, het verschil kunt maken: voor jezelf, voor je collega’s en voor de mensen in je naaste omgeving.’
Wil je meer weten over de Active Bystander training, op welke dagen deze bij de Radboud Universiteit wordt gegeven en hoe je hieraan individueel of met je team kunt deelnemen?
* Roel Petter verzorgt namens de Active Bystander Company de Nederlandstalige training. De Engelstalige training wordt gegeven door zijn collega Marloes Siccama. Meer weten over de ervaringen van deelnemers? Kijk op: www.activebystander.nl