De herinneringen van F.M.E. Haan

F.M.E. Haan, foto uit de krant
Het is tenslotte mijn vak, mijn werk, daar leef ik voor
Naam
Frederik Haan

In oktober van het oprichtingsjaar kruipt hij samen met 65 mede-eerstejaars in de collegebanken. Frederik Max Eugène Haan is rechtenstudent van het eerste uur en behoort tot de eerste lichting studenten van de Roomsch Katholieke Universiteit Nijmegen in 1923. Tevens is hij medeoprichter van het dispuut De Tempeliers. Hij zal nog lang verbonden blijven aan de destijds gloednieuwe Nijmeegse universiteit. In een fotocollectie, die door zijn zoon aan het universitaire archief is geschonken, schittert F.M.E. Haan op foto’s die de eerste onwennige jaren van de universiteit portretteren.

Tekst: Niek Tönissen

Bronnen waarop dit artikel is gebaseerd zijn onderaan de pagina te vinden.

De spitse neus, de geaccentueerde jukbeenderen, de haargrens die in het midden van het voorhoofd in een kleine punt loopt. Ondanks het strak achterovergekamde haar waar menig medestudent mee rondliep, is Frederik Haan gemakkelijk op het twintigtal geschonken foto’s te herkennen.

Collage fotocollectie F.M.E. Haan
Vader Frederik Max Hubert Haan, destijds notaris, meest links.

Frederik Max Eugène Haan is geboren op 28 januari 1905 te Urmond. Hij groeit op in een streng Rooms Katholiek gezin. Zijn vader (op de foto hiernaast te zien, meest links) is een ‘zeer gefortuneerd oud-notaris’ in het Limburgse dorpje aan de grens met België, en ‘een zeer gezien man in zijn omgeving en daarbuiten’. Frederik Haan voltooit zijn ‘gymnasiale studies’ aan het Bisschoppelijk college te Roermond met succes en komt voor zijn studiekeus te staan. Hij heeft een interesse in sterrenkunde en moderne muziek, maar besluit zich in 1923 in te schrijven voor rechten bij de Nijmeegse katholieke universiteit die in dat jaar voor het eerst haar poorten opent.

Op 17 oktober 1923 vindt het ‘grootsch gebeuren, de plechtige opening van de RK Universiteit’ plaats. Haan voegt zich bij de dichte menigte van toeschouwers die rondom het Keizer Karelplein en langs de Molenstraat staan. Men is van heinde en verre met de trein gekomen om ‘de komst der Bisschoppen en der professoren’ te aanschouwen. Het is de start van het allereerste collegejaar van de brandnieuwe universiteit. Haan betreedt samen met 65 andere pioniers – waarvan allen man – de rechtenfaculteit die wordt aangevoerd door de professoren E.J.J. van der Heijden en J.H.P.M. van der Grinten, met in hun schaduw J.H.P. Bellefroid en W.P.J. Pompe. De colleges worden onder andere verzorgd in het Hoofdgebouw aan het Keizer Karelplein en het Instituutsgebouw aan de Muchterstraat. Afgezonderd van het openingsgebed en de vakken canoniek recht en rechtsfilosofie, is er voor de eerste lichting studenten nog weinig te merken van het feit dat men aan een katholieke universiteit studeert. De faculteit streeft naar een geaccepteerde positie binnen de Nederlandse juridisch-academische wereld en geeft minder prioriteit aan het uiten van ideologisch geladen beschouwingen over het recht.

Op 5 november 1923 wordt ook het Nijmeegsch Studenten Corps Carolus Magnus  opgericht. Haan wordt automatisch, net als ieder ander student, verplicht lid van de studentenvereniging. De sfeer binnen de vereniging wordt hoofdzakelijk bepaald door de uit andere universiteitssteden afkomstige ouderejaars rechtenstudenten, die tot genoegen van velen de oude corpusmentaliteit naar Nijmegen meevoerden. Frederik Haan, wie door zijn sociëteitsgenoten wordt omgedoopt tot Frits, is een zeer actief lid. In 1925 richt hij met enkele medestudenten het traditioneel ingestelde dispuut De Tempeliers op. Samen met de leden van dispuut HOEK domineerden zij de Sociëteit voor Heeren aan de Oranjesingel 42. De ‘prachtige soos met clubfauteuils en goudleren behang’ is helder zichtbaar op de foto’s. Tevens zijn ook de Tempeliersvlag en bokalen, die als symbool prijkt op het sigillum van het dispuut, duidelijk te herkennen. Als vijfdejaars wordt Haan benoemd tot Praeses van den Senaat van het Nijmeegsch Studentencorps. Daarmee is hij één van de 19 praesides die Carolus Magnus in de periode 1923 – 1943 heeft gehad, waarvan er maar liefst 16 afkomstig zijn van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid.

In 1927 legt Haan het doctoraal examen in privaatrechtelijke richting ‘cum laude’ af. Een promotie tot doctor in de Rechten volgt op 11 juni 1930. Zijn dissertatie is getiteld De Jurisdictie van den Nederlandschen Rechter in privaatrechterlijke aangelegenheden, zijn promotor is J.H.P.M. van der Grinten. Het feest ter ere van Haans promotie is vereeuwigd met een karakteristieke zwartwit foto ‘op de kroeg’ zoals het bijschrift op de achterkant van de foto meldt.

Promotiefeest van F.M.E. Haan, 11 juni 1930
Promotiefeest van F.M.E. Haan, 11 juni 1930

Tijdens het schrijven van zijn proefschrift werkt hij als waarnemend griffier bij het Kantongerecht. Na zijn promotie neemt Haan afscheid van de universiteit. Dit afscheid zal niet eeuwig zijn. Bij zijn terugkomst in Limburg vestigt hij zich als advocaat en procureur in Maastricht, waar hij tevens waarnemend griffier is bij het Arrondissementsrechtbank. In 1934 trouwt hij met de destijds eenentwintigjarige Maastrichtse Léonie Bonhomme. Na een korte tussenstap als secretaris-penningmeester bij het Waterschap van de Geleen en Molenbeek en als secretaris van de Vereeniging tot behartiging van Limburgsche Scheepvaartbelangen, keert hij in 1938 terug naar Nijmegen.

Krantenartikel benoeming F.M.E. Haan tot secretaris van het College van Curatoren, De Limburger, 12 oktober 1938

Per 15 oktober van dat jaar wordt hij door het bestuur der St. Radboud Stichting benoemd tot secretaris van het Curatorium der R.K. Universiteit te Nijmegen. Het College van Curatoren, zoals het ook bekend staat, is een ver boven de faculteiten verheven bureau die als voornaamste taken heeft: het algemeen toezicht en begrotingsbewaking. F.M.E. Haan, die sindsdien veelvuldig zijn initialen hanteert, aanvaardt zijn ambt met veel enthousiasme en genoegen. De krant De Tijd-Maasbode citeert: “Het is tenslotte mijn vak, mijn werk, daar leef ik voor.”

In 1938 is de universiteit nog maar ‘een universiteitje […], met drie faculteiten en met een wetenschappelijk korps van nog geen vijftig personen’. Het College van Curatoren bestaat destijds uit welgeteld twee man, de nieuwe secretaris inbegrepen. Als secretaris staat Haan  te boek als degelijk en zeer formeel. Een rapport uit 1951 van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek (ZWO), de voorloper van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), gaat dieper in op zijn ‘aard en karakter’: “Hij is zwijgzaam en geeft zich niet gemakkelijk. Daardoor doet hij wat hautain aan, doch het is in hoofdzaak een kwestie van reserve.” Verder beoordeelt het ZWO hem als een uitstekend opgevoed en gefortuneerd man, voorzichtig met uitlatingen, beschikkend over een uitstekende formulering en gewaardeerd om zijn juridische bekwaamheden.

 

Rapport ZWO over de ‘aard en karakter’ van Haan.
Rapport ZWO over de ‘aard en karakter’ van Haan.

Haan zal zijn functie voor bijna dertig jaar vervullen. Hij maakt daardoor niet alleen de grandioze groei van de universiteit mee (in 1935 een begroting van een half miljoen, in 1964 een bedrag van 45 miljoen plus 25 miljoen voor bouw en investering), maar ook de onstuimige oorlogsjaren met als dieptepunt de bezetting. Drie van de vier gebouwen waren platgebrand, het aantal hoogleraren was gehalveerd. In een krantenartikel uit 1963 ter ere van zijn 25 jarige jubileum beschrijft Haan één van zijn belangrijke herinneringen: “Tijdens de bezetting werd het “album studiosorum” door de Duitsers opgeëist, om onder de Nijmeegse studenten de Arbeitseinsatz meedogenloos te kunnen doorvoeren. Dit “album” bevat alle persoonsgegevens inclusief de adressen en was dus voor de Duitsers een begeerd object. Ze hebben het niet in handen gekregen. De universiteit speelde de Duitsers wel een kaartsysteem van de studenten in handen, maar er stonden alleen gegevens op betreffende hun studie, niet de begeerde adressen.” Halverwege de jaren ’60 trad Haan af als secretaris van het College van Curatoren.

Krantenartikel ter ere van 25 jarig jubileum F.M.E. Haan, De Tijd-Maasbode, 22 oktober 1963
Krantenartikel ter ere van 25 jarig jubileum, De Tijd-Maasbode, 22 oktober 1963

F.M.E. Haan is gedecoreerd als officier in de Orde van Oranje-Nassau. Hij overleed in 1988.

Hieronder vind je een selectie uit de fotocollectie van F.M.E. Haan.

Foto Tempeliers met alle namen
Lustrum Tempeliers - 25 mei 1930
Hoogleraren en geestelijken
Disputen De Tempeliers en HOEK
Dispuut de Tempeliers met alle namen
Foto uit het archief van F.M.E. Haan

Bronnenlijst

Archief De Domijnen Sittard-Geleen. (z.d.-b). Standaard archiefdoos. https://www.archieven.nl/index.php/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=111&miaet=1&micode=646&miahd=2881064005&miview=inv2&milang=nl

Benoeming mr. dr. F. M. E. Haan (1938, 12 oktober). De Limburger.

Benoeming mr. dr. F. M. E. Haan (1938, 12 oktober). Limburgsch Dagblad.

Benoeming Mr. Dr. F. M. E. Haan (1938, 14 oktober). Dagblad De Grondwet.

Brabers, J. (1994). De Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Katholieke Universiteit Nijmegen 1923-1982. Radboud Universiteit, Nijmegen.

Brabers, J. (2023). Een kleine geschiedenis van de Radboud Universiteit. Radboud Universiteit, Nijmegen.

Genealogie, C. (z.d.). Marriage Frederik Max Eugène Haan & Léonie Marie Emilie Bonhomme & Frederik max Hubert Haan & Louisa Herten & Gustave Marie Joseph Bonhomme & Marguerithe Marie Hortense Dufrasne on October 30, 1934 in Maastricht (Nederland). Open Archives. https://www.openarch.nl/rhl:035bce99-c768-2248-f590-540e923afd09

Gids voor het studiejaar 1923-1924 (1923). Radboud Universiteit, Nijmegen.

Hoofdgebouw universiteit - Huis van de Nijmeegse Geschiedenis. (z.d.). https://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/Hoofdgebouw_universiteit

Kanselarij der Nederlandse Orden: Index gedecoreerden. (z.d.). Nationaal Archief. https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/index/nt00435/175a0bfc-d2d8-11e8-828a-00505693001d?searchTerm=frederik%20haan

Leven voor universiteit (1963, 22 oktober). De Tijd-Maasbode.

Mr. Dr. F. M. E. Haan, Secretaris van Curatorium der R. K. Universiteit (1938, 11 oktober). Limburger Koerier.

Mr. Dr. F. M. E. Haan, Secretaris van het College van Curatoren der R.K. Universiteit (1938, 11 oktober). De Tijd.

Mr. F. Haan 25 jaar directeur van secret. Curatorium (1963, 25 oktober). Limburgs Dagblad.

Nederlandse organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek (1951). Personeel Zuiver Wetenschappelijke instellingen (OD. No. 1794).

N.S.V. Carolus Magnus. (2021, 28 september). Essentialia en historie - N.S.V. Carolus Magnus. https://carolusmagnus.nl/de-vereniging/essentialia-en-historie/

N.S.V. Carolus Magnus. (2023, 14 februari). Kroegdispuut de Tempeliers - N.S.V. Carolus Magnushttps://carolusmagnus.nl/disputen/kroegdispuut-de-tempeliers/

Onderwijs (1930, 12 juni). De Limburger Koerier, Maastricht.

St. Radboudstichting wordt ,, Stichting Kath. Universiteit” (1961, 15 september). Nieuwe Tilburgse Courant

Universiteitsarchief. Fotocollectie, schenking F.M.E. Haan (1927-1930).