Professionele ruimte in het voortgezet onderwijs nader bekeken: over het belang van continue afstemming en leercultuur
Professionele ruimte krijgt een steeds prominentere plaats in discussies over onderwijs, bijvoorbeeld omtrent werkdruk van leraren, zeggenschap van leraren bij onderwijsveranderingen en veranderende perspectieven op kwaliteit van onderwijs. Er is echter weinig bekend over hoe leraren en schoolleiders professionele ruimte opvatten en hoe ze dit ervaren, waardoor onderwijsbeleid en professionaliseringsinitiatieven voor leraren mogelijk worden gebaseerd op onjuiste of onvolledige aannames en probleemanalyses. In het NRO-onderzoeksproject Professionaliseringsinitiatieven in het voortgezet onderwijs nader bekeken is onderzocht hoe schoolleiders en leraren in het voortgezet onderwijs professionele ruimte opvatten en hoe die professionele ruimte zich manifesteert.
Het onderzoek is gedaan binnen drie professionaliseringsinitiatieven: professionele leergemeenschappen (PLG’s), Eerst de Klas/Onderwijstraineeships (EdK/OTS) en de promotiebeurs voor leraren. Zowel schoolleiders als leraren zijn daarover bevraagd, hoofdzakelijk met interviews en voor een deel met vragenlijsten. Dit NRO-project is uitgevoerd door de Radboud Universiteit, Universiteit Leiden en Universiteit Utrecht, onder leiding van prof. dr. Paulien Meijer, hoogleraar Teacher learning and development.
Opvattingen verschillen
Het onderzoek laat vooral zien dat opvattingen van leraren en schoolleiders verschillen over wat professionele ruimte is en wie waarvoor verantwoordelijk is. Schoolleiders vinden primair leraren verantwoordelijk, terwijl leraren professionele ruimte eerder zien als een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. De consequentie van dit verschil van inzicht kan zijn dat professionele ruimte van leraren niet goed wordt afgestemd. Zo kunnen leraren bijvoorbeeld te weinig betrokkenheid van de schoolleiding ervaren bij hun professionele ontwikkeling en daardoor tegen grenzen aanlopen. Of leraren zijn bezig met hun professionele ontwikkeling waardoor zij hun eigen handelingsrepertoire vergroten, maar profiteert de school als geheel daar nauwelijks van omdat ze dit niet met hun collega's delen.
Leercultuur en continue afstemming
Binnen de drie professionaliseringsinitiatieven (PLG’s, EdK/OTS en promotiebeurs) bestaan verschillen wat betreft professionele ruimte, maar deze zijn minder groot dan verschillen tussen scholen. Professionele ruimte blijkt meer afhankelijk van de leercultuur op scholen, waarin continue afstemming een cruciale rol blijkt te spelen. Dit omdat er niet één optimale manier is om met professionele ruimte om te gaan. Continue afstemming is maatwerk en vraagt steeds om een analyse van een specifieke situatie op een specifiek moment. Professionele ontwikkeling van leraren, schoolontwikkeling, leercultuur en de relatie daartussen zijn belangrijke thema’s in deze afstemming.
Advies aan leraren en leidinggevenden
De onderzoekers adviseren leraren en leidinggevenden om regelmatig af te stemmen over het ervaren, benutten en creëren van professionele ruimte en daarmee bij te dragen aan een leercultuur in scholen. In de context van de EdK/OTS-trajecten kunnen trainees in de school en binnen de sectie explicieter worden gepositioneerd. Op die manier ontstaat er begrip voor de aanwezigheid van de trainee, zijn/haar ideeën en ontwikkeling als leraar. Leraren met een promotiebeurs zouden de benodigde professionele ruimte voor onderzoek en schoolontwikkeling gedurende het gehele onderzoekstraject expliciet onderwerp van gesprek moeten laten zijn met hun schoolleider. Voor PLG’s is langdurige (meerjarige) koppeling met vaksecties in de scholen (en hun leercultuur) cruciaal voor zowel professionele ontwikkeling en schoolontwikkeling.
Digitale gesprekstool
Op de website www.professioneleruimte.info staan deze en andere adviezen uitgewerkt in vijf verschillende eindrapporten. Verder komt er via deze website een applicatie (in de vorm van een gesprekstool) beschikbaar waarmee leraren en schoolleiders in gesprek kunnen gaan over professionele ruimte, om in dialoog te werken aan hun gezamenlijke leercultuur.
De eindrapportage is te downloaden via de website van het NRO.