Terugblik Expertisemeeting Religie en Beleid: “Waar waarden verbinden”

Dit voorjaar werd de top van het bedrijfsleven, overheid, maatschappelijk veld en onderzoek op gebied van religie en beleid verzameld door onze faculteit. Aan het Binnenhof in Den Haag ging het over verbinding en waarden, en hoe en waar die waarden samenkomen in Nederland, aan de hand van ervaringsverhalen. Hoe en waar kunnen we gedeelde waarden hebben en naleven in Nederland?

Hoogleraar Religie en Recht en voormalig Eerste Kamerlid Sophie van Bijsterveld vormt de spil van de middag en trapt de dag af met een inleiding, en een belofte dat zij de rode draad van de middag in de gaten zal houden (spring naar de conclusie). “Het is de eerste keer dat we deze ontmoeting organiseren, maar ik zou graag zien dat dit een duurzame ontwikkeling is en dat we het gesprek ook na vandaag zullen voorzetten.”

“Verbinden is niet voor softe mensen”

Keynote spreker van de dag Herman Kaiser vertelt dat bij zijn aantreden als burgemeester van Arnhem werd gevraagd ‘of ze last zouden krijgen van een katholieke burgemeester’. Daarop antwoordde hij: ja. Religie is voor hem een inspiratiebron voor waarden in zijn werk. En op basis van die waarden kun je verbinding vinden, want waarden overstijgen “de dagelijkse dingetjes”.

Ook corrigeerde hij meteen het misverstand dan verbinden iets voor de elite zou zijn, of voor softe mensen. “Verbinden gaat júíst over echt ontdekken waar we mee bezig zijn.” Waarden hebben ook deugden en spelregels of normen nodig, zodat deze waarden nageleefd kunnen worden. Daarbij moeten we elkaar aanspreken, de confrontatie aangaan, en vooral oefenen – want verbinden is soms moeilijk.

Het perspectief uit het bedrijfsleven

Drie sprekers uit het bedrijfsleven geeft een nationaal, internationaal en het consultancy-perspectief. Als eerste Ron Steenkuijl, die juist actieve participatie van burgers voor zich ziet in het bedrijfsleven, zonder polarisatie, en waardoor de overheid zich meer kan terugtrekken. Voor het verbinden vanuit het bedrijfsleven, verwijst hij bijvoorbeeld naar het initiatief Helden van de Wil.

Marijke Wolfs sprak als directeur van de International Chamber of Commerce Netherlands, en liet het belang zien van internationale samenwerkingsorganisaties als deze, maar ook de lastige aspecten. Bedrijfsethiek, verantwoordelijkheid (bijvoorbeeld op gebied van duurzaamheid) en de missie, allemaal gebaseerd op waarden, geven vorm aan ondernemerschap. Maar de paradox van bedrijfsethiek is dat het juridische en maatschappelijke kaders geeft, die vervolgens eigen ruimte beperken en leiden tot andere lastige scenario’s. Daarnaast hebben mensen vaak dubbele motieven: ethisch leiderschap dat gericht is op reputatie – is dat dan eigenlijk wel ethisch? De Chamber of Commerce biedt richtlijnen en regels op gebied van integriteit. Hiertoe is bijvoorbeeld de Week van de Integriteit georganiseerd.

Daarnaast vertelt Marijke ook dat ze Radboud-alumna is. Zo zien we maar weer dat we allemaal wel een reden hebben om verbondenheid te voelen – al is dat door aan dezelfde universiteit te hebben gestudeerd!

Gerard de Winter komt als adviseur bij allerlei verschillende organisaties, waar hij met de kern van de dingen aan de slag gaat. Hij ziet het zo dat bedrijven en merken, door bijvoorbeeld merkactivisme, mensen in beweging kunnen brengen. Een mooi voorbeeld van hoe in het bedrijfsleven zingeving en marketing samenkomen, zonder dat die elkaar tegenspreken.

Maatschappelijke organisaties

Als voorbeeld van een maatschappelijke organisatie die belang hecht aan waarden als een menswaardig bestaan, spreekt Carla van der Vlist, directeur van de Stichting Schuldhulpmaatje Nederland. Deze stichting stelt de mens centraal en is hulp- en doelgericht. Daarbij geeft Van der Vlist aan dat de eigen ziel van een organisatie heel belangrijk is: als een organisatie is gestoeld op bepaalde waarden en idealen, is opgaan in een andere organisatie soms niet de beste optie. Daarom spreekt ze wens uit naar laagdrempelige samenwerkingen en oplossingen.

Een spreker uit een heel andere hoek is Ad Koppe, luitenant-kolonel der Cavalerie buiten dienst; voormalig officier bij de Koninklijke Landmacht en nu als adviseur Beroepshouding, Vorming en Integriteit bij de NLDA. Hij weet alles van het vormen van mensen en het cultiveren van waarden en deugden, zoals respect en moed. Vaak blijkt wel dat mensen andere dingen verstaan onder algemene termen als ‘moed’. Hij benadrukt dat een beschrijving en uitleg van waarden, en het vatten daarvan in deugden, cruciaal zijn als we het hebben over gezamenlijke waarden. Zo worden het geen lege begrippen.

Vervolgens spreekt John van Harten, student Religie en Beleid,  vice-voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond (LSVB) en oud-stagiair bij het Christelijk National Vakverbond (CNV). Hij vertelt dagelijks te putten uit het visiedocument van de LSVB over waarden. Die waarden gelden niet alleen voor het onderwijs, maar ook voor de vakbond zelf. Verder geeft hij een les mee uit zijn stage: praten is echt belangrijk. Door het gesprek aan te gaan zonder aannames of vanzelfsprekendheden, kun je vanuit verschillende wegen tot dezelfde verbindende waarden komen.

Ervaringen vanuit de overheid

Vanuit de politie spreekt Lute Nieuwerth, programmamanager van ‘Kracht van het Verschil’ (diversiteit bij de politie). Hij bouwt zijn verhaal op: wat betekenen begrippen als verbinding, religie, tradities, waarden en tolerantie eigenlijk? Hij zegt dat tolerantie er pas kan zijn als het pijn gaat doen. De politie wil graag ‘de politie van de straat’ zijn, maar de straat verandert snel, en hoe passen we ons snel aan en blijven we tolerant? De politie vindt het namelijk moeilijk als het pijn begint te doen en gaat schuren. Wat Nieuwerth wil meegeven is dat we niet moeten focussen op deze pijn, maar eerder zeggen dat we het niet zo bedoeld hadden. Daar zouden we moeite voor moeten doe.

Vanuit de gemeentelijke overheid spreekt John Waalring, senior beleidsmedewerker Integratie, Migratie, Erfgoed en Culturele Diversiteit, gemeente Den Haag. Hij benadrukt, net als Koppe, dat mensen eigen interpretaties geven aan waarden. Wij zijn niet neutraal en kunnen daar dus ook niet neutraal naar kijken. Daarnaast zijn oplossingen, vanuit een regering of uit onderzoek, niet altijd toepasbaar op de praktijk. Hoe dan wel omgaan met waarden? Hij vertelt dat er nu bij de gemeente Den Haag meer aandacht is voor bijvoorbeeld migrantenkerken. Er is iemand aangesteld om het gesprek aan te geven, waardoor deze gemeenschappen zich erkend en gehoord voelen. Dat is soms al genoeg, of in ieder geval een start.

De laatste spreker is Paul van Sasse van Ysselt, hoofd cluster grondrechten binnen de Directie Constitutionele Zaken en Wetgeving, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en docent bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid VU Amsterdam. Hij noemt een aantal factoren waardoor waarden onder druk kunnen komen te staan. Denk aan technologische ontwikkelingen, waardoor aandacht voor waarden als autonomie, privacy en transparantie heel belangrijk wordt. Ook de pluriforme samenleving zorgt voor de nodige druk bijvoorbeeld op gebied van discriminatie. Daarnaast spelen de verschillen binnen de Europese Unie ook een rol. Van Sasse van Ysselt ziet waarden als onderdeel van de probleemoplossing. De vraag naar gedeelde waarden in Nederland loopt al zeker sinds 2002, en zo zijn er bijvoorbeeld contactpersonen gekomen binnen de ministeries die het samen over de rol van religie hebben.

Reflectie

Sophie van Bijsterveld neemt als laatste het woord. Geen samenvatting, maar een aantal observaties.

• Zo noemt ze waarden als rode draad tussen traditie en vernieuwing, waardoor duurzaamheid gewaarborgd kan worden.
• Ook wijst ze op het belang van samenwerken en vertrouwen: een minimum aan gedeelde waarden is hiervoor nodig, en ook de juiste (feitelijke en morele) taal om elkaar te verstaan.
• Daarop volgt ook de noodzaak voor formuleren en cultiveren: niet impliciet en in theorie, maar echte normen en waarden om te (be)oefenen. Op die manier kunnen we beter dilemma’s oplossen.
• Daaraan voegt ze identiteit toe als factor, zowel voor een persoon als een organisatie. Zinvol en waardevol werk is hiervoor van belang.

Waarden waren vroeger, mede door religie, vanzelfsprekender. Hoe kan dat nu dan in onze individualiserende samenleving? Mogelijk door allianties. Of het expliciteren van missies van organisaties, zowel naar buiten als binnen de organisatie. Daarnaast kunnen we huidige initiatieven en best practices zichtbaar(der) maken. Dit is een actueel thema, waarvan het belang alleen maar zal toenemen.

Publicaties

Veel van de sprekers zijn al langer bezig met dit thema. Daarom wezen veel van hen op hun publicatie, website of project op dit gebied. Hier het lijstje:

• In waarde verbonden (Herman Kaiser) https://www.adveniat.nl/webwinkel/494/in_waarde_verbonden
• Helden van de wil (Ron Steenkuijl) https://www.heldenvandewil.nl/
• Integrity (Marijke Wolfs) https://iccwbo.org/publication/icc-business-integrity-compendium-2017/

Hebben we een publicatie gemist? Of wilt u worden geattendeerd wanneer de volgende expertisemeeting plaatsvindt? Laat het ons weten!