2008: The Walk of Wisdom. Van scriptie tot realisatie

In 2008 verscheen aan de faculteit een bachelorscriptie rond de vraag hoe je een ritueel ontwerpt ‘om de wereld te redden'. Uit de scriptie groeide een plan voor een wereldwijde pelgrimsroute: de Walk of Wisdom. Het eerste stuk werd in 2015 geopend en is een succes. Tot eind 2021 hebben zich 10.000 pelgrims ingeschreven.

Door Damiaan Messing

Ik schreef mijn bachelorscriptie What gesture can save the planet? na een uitdaging van gasthoogleraar Rituele Studies, Ronald L. Grimes. Volgens Grimes kunnen mensen dankzij rituelen communiceren met de ‘Goden’, krijgen wereldleiders de macht overgedragen en worden hele gemeenschappen met elkaar verbonden. Waarom ontwerpen we geen ritueel om de wereld te redden? Grimes wees toen al op de klimaatramp en het verdwijnen van diersoorten. Ik was geraakt.

Van De Kleine Aarde naar de Walk of Wisdom

Als casestudy voor mijn bachelorscriptie gebruikte ik de missie van milieubeweging De Kleine Aarde om mensen te inspireren tot een duurzame levensstijl. Hieruit volgde de opzet voor de ‘Earth Pilgrimages’, een pelgrimstocht die je zou kunnen lopen als uiting van een persoonlijk voornemen om je voetafdruk te verminderen (‘walk the talk’). De route moest voeren naar de meest duurzame stad van een continent, met als eindpunt een ‘Earth Landmark’: een soort kathedraal los van een religie als eerbetoon aan het leven, door de beste architecten van de wereld ontworpen. Hoewel het idee serieus werd onderzocht, moest van de uitvoering worden afgezien.

In 2010 kwam het idee terug, maar nu buiten het kader van De Kleine Aarde. Dit keer was de opzet meer beschouwend en zonder het doel om mensen te veranderen. De naam werd ‘Walk of Wisdom’. Het idee van de wereldwijde route werd nu klein ingezet met een pioniersroute van 136 kilometer rondom Nijmegen. Samen met de kunstenaars Huub en Adelheid Kortekaas richtte ik een stichting op die van 2011 tot 2015 het plan uitwerkte. Bekende persoonlijkheden als Tommy Wieringa, Herman Wijffels, Joke Hermsen, Inez van Oord en Jan Terlouw werden ambassadeur. Ik liet me in deze fase voortdurend inspireren door het gedachtegoed van Grimes dat ik in mijn bachelorscriptie had uitgewerkt.

Rituelen zijn dynamisch

Grimes is een van de grondleggers van Rituele Studies. Volgens hem zijn rituelen niet zo statisch als veel mensen denken. Alle rituelen zijn ooit een keer ontstaan en elk ritueel verandert in de loop van de tijd. Eigenlijk wordt een ritueel bij elke uitvoering opnieuw uitgevonden: de betekenis ervan is afhankelijk van de omstandigheden, de uitvoerders, aanwezigen, het nieuws die dag, et cetera. Wanneer je een nieuw ritueel ontwerpt, doe je er goed aan daar rekening mee te houden. Geef mensen de macht en de vrijheid het ritueel een eigen invulling te geven zodat ze het niet ‘van bovenaf’ krijgen aangereikt en het een persoonlijke betekenis krijgt. ‘Pad van je eigen wijsheid’ was dan ook jarenlang onze ondertitel.

Streekpad Nijmegen

Een van de belangrijkste adviezen van Grimes voor ritueel ontwerp is dat je een ritueel niet vanachter de schrijftafel maakt. Laat het via trial-and-error ontstaan en groeien in de praktijk, liefst in samenwerking met mensen met andere kwaliteiten en sensitiviteiten dan jezelf. Leer daarbij van de rituele creativiteit van bestaande tradities, maar kopieer deze niet. Als ritueel laboratorium heb ik het Streekpad Nijmegen gekozen. Deze route heb ik vervolgens vele malen gelopen, alleen en met mijn vriendin Manja. Van alle kanten kregen we tips om de route te verbeteren. Uiteindelijk werd de route voor zeventig procent anders, beter passend bij ons doel van bezinning. In 2015 openden we deze aangepaste route als ‘pioniersroute’ voor ons grote, wereldwijde plan.

Leren, maar niet kopiëren

Als research voor het ritueel ontwerp liepen Manja en ik twee keer de Camino de Santiago, het pelgrimspad naar Santiago de Compostela. Onderweg probeerde ik te leren wat daar zo goed werkte en waarom. ‘Leren, maar niet kopiëren’, was de les van Grimes. We hebben voor de karakteristieke sint-jakobsschelp van de camino met de kunstenaars Huub en Adelheid Kortekaas een alternatief gevonden - het symbool Pelgrim: de mens als zaailing van de aarde. Pelgrims prikken het op hun tas en de hele route is ermee gemarkeerd. Als alternatief voor het pelgrimspaspoort ontwierp Manja de pelgrimsveter: een schoenveter die werkt als bedelband. Je rijgt hier tijdens je tocht vogelringetjes aan met de namen van de gemeenten op de route. Met ritueel begeleiders ontwikkelden we daarnaast vertrekceremonies voor pelgrims, die tot op de dag van vandaag twee keer per maand gehouden worden.

Pelgrimsgetijdenboek

We wilden pelgrims ook iets van bezinning meegeven. Daarvoor zijn we een samenwerking aangegaan met kunsthandel Intermedi-art. Bij de opening van de route publiceerden we met hen een moderne versie van de middeleeuwse getijdenboeken: Seizoenen van het Leven. Hierin vertellen bekende en inspirerende Nederlanders over een levenservaring die hen een stukje wijzer heeft gemaakt of nog steeds inspireert. Kunstenaars maakten speciaal voor het boek miniaturen. Het boek is al lang uitverkocht, maar een unieke uitgave met alle originele kunstwerken staat nog steeds in de Nijmeegse Stevenskerk. Vraagprijs: €15.000,-!

Op Weg naar Wijsheid

Door het succes van de route durven we nu verder te denken. We gaan de route internationaliseren en voor de verdieping werken we aan een tweede pelgrimsgetijdenboek: Op Weg naar Wijsheid. Hierin doen we een stap van ‘pad van je eigen wijsheid’ naar een meer gezamenlijke zoektocht. De mens heeft zichzelf ooit de titel homo sapiens, wijze mens,  gegeven. Of we die titel waard zijn, moet nog blijken in hoe we omgaan met de klimaat- en natuurproblemen. Met het boek willen we hoop, inspiratie en troost bieden.