1994. Het wegdenken van het Erasmusgebouw

Mensen vormen gebouwen, daarna vormen gebouwen de mensen, zo zei Churchill ooit. Geldt dat ook voor filosofen? Wat is de relatie tussen materialiteit en hun denkende activiteit? Nog voordat de wijsgerige traditie was begonnen lag een provocerend antwoord op tafel: Diogenes leefde in een ton. Maar Diogenes is een cynicus, geen echte filosoof. De eerste filosoof Socrates liep over de markt, was te gast bij kooplieden en copieuze maaltijden, maar voor zijn denkactiviteit maakte dat weinig uit. Aristoteles en Nietzsche, in vele opzichten tegenpolen, wandelden, Descartes schreef in een Amsterdams grachtenpand met mooie grote haard waar hij bolletjes was in wierp, en Heidegger huisde in een hut.

Door Marcel Becker

Van de Thomas van Aquinostraat naar …..

Denken doe je overal, de ruimte maak niets uit.

Daar dachten Nijmeegse filosofen echter anders over. Decennialang waren ze (met hun eerbiedwaardige bibliotheek) gehuisvest aan de Thomas van Aquinostraat. Welbeschouwd was dat een doolhof. Aan weerszijden van die heiligenstraat stonden onder het eufemisme ‘speelse bebouwing’ twee linten beton waar een gewone sterveling al snel in verdwaalde. Het was mijn eerste werk-adres, maar de beginfase van mijn carrière is ernstig ontwricht doordat veel mensen aanklopten om de weg te vragen. Het langgerekte karakter van de bebouwing voorkwam met zekerheid iedere facultaire cohesie. De faculteit groeide, maar viel uiteen in kleine eilandjes. Echter, de filosofen hechtten aan hun behuizing, misschien omdat ze uitzicht hadden op het ondoordringbare bosgebied van het klooster Berchmanianum. De kloosterlingen zag noch hoorde je, hoogstens met enige regelmaat een eekhoorn (als je tenminste aan de goede kant van het gebouw zat).

…. Het Erasmusgebouw

Het nieuws dat we moesten verhuizen naar het Erasmusgebouw kwam als een schok. Het was een schande dat wat ooit de trotse ‘Centrale Interfaculteit’ heette nu werd opgeborgen op een van de hogere verdiepingen van het Erasmusgebouw. De adrenaline vloeide nog meer toen bekend werd dat we daar gezelschap kregen van theologen, waarvan we ons toch in een eeuwenlange strijd hadden losgemaakt.

Vijfentwintig jaar later zijn we gelukkig in het Erasmusgebouw. Er is cohesie, zelfs met de theologen en religiewetenschappers. We genieten van het uitzicht, koesteren onze werkruimte en staan aarzelend tegenover plannen voor een nieuw gebouw.

In 1994 wisten we dat nog niet. Er rezen protestgeluiden, waarbij ik niet weet hoe hard ze bestuurlijk werden doorgezet. Toen zich aftekende dat ons bestuur de overgang niet kon tegenhouden, namen studenten het initiatief. In mijn herinnering verzamelden zich op het Erasmusplein een dertigtal studenten om ‘Het Erasmusgebouw weg te denken’.

De actie heeft grote indruk gemaakt. Twintig(!) jaren later, in een Special Magazine bij gelegenheid van het 40-jarig bestaan van het Erasmusgebouw, schreef burgemeester Bruls: “Het Erasmusgebouw (…) is eigenlijk niet meer weg te denken” (1).  Maar al sinds Socrates zijn filosofen het niet eens met de macht.

Een verslag in het universiteitsblad over die actie eindigde met de droge constatering dat het gebouw er nog steeds staat. De diepere boodschap van de actie is de verslaggever natuurlijk ontgaan: Churchill heeft ongelijk. De filosofische traditie laat zien dat denken niet afhankelijk is van materie.

En we gaan weer naar een nieuw gebouw

Laat dat een troostende gedachte zijn in de discussies rond het nieuwe gebouw.

(1) 40 jaar Erasmustoren, special Vox Magazine, Nijmegen, 2014. Met dank aan. Jasper Uiterwaal voor de verwijzing.