2005. Denken in de kroeg. Over de (weder)geboorte van het Filosofisch Café Nijmegen. Ode aan Elianne
Ode aan Elianne
Het moet het einde van het jaar geweest zijn, want er waaide een ijzige wind en door de ramen zag je in veel woonkamers al een kerstboom met glinsterende lampjes staan. Met Elianne had ik afgesproken bij Hekkelman Notarissen, gevestigd in een statig pand aan de Oranjesingel. Als student kwam ik er elke ochtend langs als ik naar de uni fietste. Ik keek dan gefascineerd naar de goedgeklede juristen en notarissen die er in en uit liepen. De letters op de voorgevel stonden na al die jaren nog altijd in mijn geheugen gegrift. Maar binnen was ik nog nooit geweest.
Door Claudia Pino
Elianne kwam zoals altijd op de fiets. In de afgelopen maanden was een warme vriendschap ontstaan, hoewel we in niets op elkaar leken. Om te beginnen was zij twintig jaar ouder, moeder van twee tienerdochters en getrouwd. Ze had een auto, een hypotheek en kasten vol boeken in haar huis, dat op een steenworp afstand van de universiteit lag. Haar geur en kledingstijl deden me in de verte denken aan mijn antroposofische zangdocent, bij wie ik gedurende mijn tienerjaren wekelijks langskwam. Op Elianne’s vurenhouten tafel naast het grote keukenraam met uitzicht op de tuin stond altijd een keramieken theepot in een mandje, met een theemuts eroverheen. Zelf zag ik haar vooral zwarte koffie drinken uit grote mokken. Ik herinner me het geluid van een koektrommel met biscuitjes. Om haar heen de geborgenheid van het gezinsleven in een doorsnee tussenwoning. Binnen in haar een stroom van bedachtzame zinnen, die door haar mond bijna fluisterend naar buiten kwamen. Verhalen over vroeger, over een zekere hoogleraar waar ze maar niet over uitgepraat raakte.
Filosofie moet je doen met elkaar
Ze was een scherp denker. Meer belezen dan ik. Ik vond denken leuk, maar wilde vooral iets doen. Iets doen om filosofie dichter bij de mensen te krijgen. Uit de ivoren toren, uit het abstracte wetenschappelijke keurslijf. Filosofie is iets wat je kunt, nee zelfs moet, doen met elkaar. In de praktijk. In de kroeg…zelfs bij voorkeur in de kroeg. Verfrissend vond ik die gedachte. Filosofen uitdagen om te filosoferen in een omgeving waar het niet doodstil is en niet iedereen je netjes laat uitpraten, maar waar gedronken wordt. Waar je als publiek de spreker rechtstreeks van repliek kunt dienen, of juist in een hoekje stilletjes de gedachten tot je kunt laten komen om daarna tot diep in de nacht met elkaar te filosoferen tot de vonken ervan afspatten. Ik was net een paar maanden afgestudeerd en nog niet gewend aan de desillusie van een behaald wo-diploma. Ik was afgestudeerd filosoof en politicoloog, maar verdiende mijn geld als baliemedewerker op de faculteit. Mijn studietijd en uiteindelijke afstuderen hadden mijn verlangen om iets voor te stellen geenszins bevredigd. Ik was een hongerige wolf, energiek en in bepaalde opzichten onbeheerst als een jonge pup, smachtend naar erkenning en op zoek naar een hoger doel.
Brug tussen filosofie en publiek
Ik besloot in mijn voortvarendheid de redactie van het Filosofisch Café, dat tot dan toe werd georganiseerd vanuit de Studentenkerk, een brief te sturen. Daarin bepleitte ik te vuur en te zwaard dat een filosofisch café thuishoort in de binnenstad, tussen de ‘gewone’ mensen en niet binnen de academische muren. Tot dan toe was het café – met overigens interessante filosofische thema’s – een paar keer georganiseerd in het Cultuurcafé op de campus. Daar zaten dan een handjevol filosofiestudenten voor het podium, en op het podium stond een academicus achter een katheder met voor zich de uitgeprinte versie van een ellenlange filosofische uiteenzetting. Zo moest het natuurlijk niet. Ik wilde leven in de brouwerij.
Wat ik niet wist was dat ook Elianne, redactielid van het eerste uur, mijn brief onder ogen had gekregen. Ze was gecharmeerd van mijn kordate aanpak, vertelde ze later, terwijl die brief bij sommige anderen meer het effect had van een bom die in hun gezicht tot ontploffing kwam. Elianne kon zich wel vinden in een verhuizing richting stad, naar een breder publiek. De daaropvolgende weken kwamen we regelmatig bij elkaar en smeedden we plannen. Hoe konden we ervoor zorgen dat het Filosofisch Café precies op het raakvlak van de wetenschap en de ‘gewone wereld’ belandde? Hoe zorgden we voor een brug tussen filosofie en publiek? We hadden geld nodig. Wat kun je zonder geld? Zo kwamen we tot de conclusie dat we een stichting moesten oprichten. Een stichting met de volgende doelstelling: ‘Het dichten van kloven tussen de academische filosofie en de vragen van een breder, niet-academisch geschoold publiek, om zodoende recht te doen aan die beide polen en om te laten zien dat filosoferen zowel zwaar als luchtig kan zijn – maar altijd relevant voor individu en samenleving.’ Trots als een pauw waren we toen we ook de naam van de stichting hadden verzonnen: Stichting Filosofie & Maatschappij.
Warme gloed
Daar zaten we dan, in dat statige pand aan de Oranjesingel, omgeven door de warme gloed van glimmend donkerbruin notenhout. Onze handtekening stond er. De Stichting bestond, we konden van start. Glunderend keken we elkaar aan. Elianne had glinsterende pretogen en een roze blos op haar wangen. Dat hadden we toch maar mooi geflikt! Girlpowerrrr. Toen we weer naar buiten kwamen, wisten we niet wat we zagen. De hele stad was bedekt met een witte, wollige deken. Het was inmiddels donker geworden. Onze fietsen, die tegen het hek waren geparkeerd, konden we nauwelijks terugvinden. Het sneeuwde nog steeds. Door de lichtstraal van de lantaarnpalen zag je wolken van witte pluizige vlokken die kolkend door elkaar geblazen werden.
We keken elkaar aan. Daar moet op gedronken worden! Met de fiets ploeterden we door de sneeuw. Naar de plek waar we de daaropvolgende tien jaar iedere maand een filosofisch café zouden gaan organiseren.
Het filosofisch café Nijmegen bestaat nog steeds. Zie de website.
Elianne Muller (foto 2003)
In piam memoriam Elianne Muller (1 januari 1957 - 1 februari 2019), alumna filosofie en promovenda. Zij was ook redactielid van het tijdschrift Streven.
Een digitale 'In Memoriam' is hier te lezen.
Claudia Pino (omstreeks 2005)
Linkedlnpagina Claudia Pino
Aantal historische posters
De laatste bijeenkomst was op maandag 6 februari van 20.00 tot 22.00 uur, café 't Haantje, Daalseweg Nijmegen.
In het Filosofisch Café Nijmegen dit keer het thema WIJN en ONS BREIN. Met spreker Ted van Aanholt en interviewer Kyrke Otto, beiden filosoof/onderzoeker aan de Radboud Universiteit. Over de inhoud:
"Hoeveel water kan je bij de wijn doen? Deze vraag vatten we tegenwoordig veelal figuurlijk op, maar was voor filosofen lange tijd een van de vele, zeer letterlijke vragen over wijn. In deze lezing kijken we naar de vragen over het zijn van de wijn, vragen die onder meer tot boekverboden en wetenschappelijke revoluties leidden."