2019. Wedden dat het kan? : Philosophy, Politics, and Society, een goede reden voor een gala

Op woensdag 20 maart 2019 vond een faculteitsgala van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen plaats om een speciale gebeurtenis te vieren. In september 2018 was namelijk de eerste lichting studenten begonnen aan een gloednieuwe opleiding: Philosophy, Politics and Society. Een opleiding waarin studenten leren om maatschappelijke vraagstukken te bestuderen met behulp van filosofisch gereedschap.

Door Mirte Debats

Weddenschap

Het gala was de uitkomst van een weddenschap tussen Christoph Lüthy, toenmalig decaan van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen (FFTR) en Frank Hammecher, directeur bedrijfsvoering binnen de FFTR. Onderwijsdirecteur Jeroen Linssen had berekend dat er, om de nieuwe opleiding Philosophy, Politics and Society (PPS) kostendekkend te laten zijn, in het eerste jaar 25 studenten nodig waren. Hammecher geloofde niet dat dit zou lukken. Er was namelijk geen tijd geweest om de opleiding op voorlichtingsdagen aan te prijzen, de opleiding had nog geen enkele naamsbekendheid en bovenal: hoe kun je studenten van de kwaliteit van een nieuwe opleiding overtuigen wanneer deze nog nergens anders bestaat? Lüthy was er echter van overtuigd dat het aantal van 25 studenten gehaald zou worden. Er werd een weddenschap afgesloten met als inzet een faculteitsgala. Lüthy bleek gelijk te hebben: in het najaar van 2018 begonnen 33 studenten aan de opleiding. Een half jaar later vond het faculteitsgala plaats.

Hoe het begon

In het najaar van 2016 werden de eerste stappen gezet die zouden leiden tot de oprichting van de nieuwe opleiding PPS. Er lagen een aantal zaken ten grondslag aan het idee voor de opleiding. Ten eerste oefende het College van Bestuur van de universiteit al jarenlang druk uit op de decaan van de FFTR, eerst Hans Thijssen, later Lüthy, om te internationaliseren. In de ontwikkeling van Engelstalig onderwijs liep de FFTR namelijk achter op de bètafaculteit en op de sociale wetenschappen. De master Theology werd in het Engels aangeboden en ook werd jaarlijks een klein aantal filosofiecursussen in het Engels gegeven voor Erasmusstudenten. Het CvB vond dit echter niet genoeg. Ten tweede stimuleerde het CvB decanen om met plannen te komen waarin de universiteit kon investeren. Het CvB had namelijk van de overheid te horen

gekregen dat de universiteit over te grote financiële reserves beschikte en deze moest afbouwen. Het CvB was bereid om in plannen te investeren die zich in de loop der jaren zouden terugbetalen. Het oprichten van een nieuwe opleiding was precies het soort idee dat het CvB graag zou ondersteunen. Ten derde wilde de FFTR ‘een nieuw soort’ studenten aantrekken. Studenten die geïnteresseerd zijn in filosofie en op een probleem- en toepassingsgerichte manier willen leren.

Van PPE naar PPS

Bij Lüthy en Linssen ontstond het idee om een Engelstalige studie filosofie op te zetten met een ander profiel dan de bestaande Nederlandstalige bacheloropleiding filosofie. Bij universiteiten in Groot-Brittannië en bij een aantal universiteiten in Nederland bestond al enige tijd de opleiding Philosophy, Politics and Economics (PPE). Lüthy en Linssen gingen poolshoogte nemen bij politicoloog Marcel Wissenburg, werkzaam bij de Faculteit der Managementwetenschappen, met de vraag of de opzet van een studie PPE haalbaar en zinvol zou zijn. Tijdens het gesprek bleek al snel dat dit niet zo was. Ten eerste omdat het oprichten en accrediteren van een interdisciplinair bachelorprogramma waarbij twee faculteiten betrokken waren veel obstakels met zich mee zou brengen. Ten tweede omdat de studie PPE al bestond bij andere universiteiten in Nederland, bijvoorbeeld Utrecht. Het leek daarom onzinnig hetzelfde te gaan doen in Nijmegen. Ten derde omdat economie niet één van de sterkst ontwikkelde disciplines van de Radboud Universiteit is en een studie PPE minder goed zou passen in de politieke traditie van de universiteit.

De wens om een studie te ontwikkelen met een soortgelijke intentie als PPE, namelijk het trainen van toekomstige filosofen om op hedendaagse grote kwesties te kunnen reflecteren, bleef echter bestaan bij Lüthy en Linssen. Het idee ontstond om iets te ontwikkelen dat nog nergens bestond: een studie PPE met, in plaats van een economisch aspect, een maatschappelijk aspect, gebaseerd op de sociale wetenschappen: Philosophy, Politics and Society.

Aan de keukentafel van Lüthy

De hulp van hoogleraar Evert van der Zweerde werd ingeschakeld vanwege zijn leeropdracht in de sociale en politieke filosofie. Met z’n drieën bespraken ze aan de keukentafel van Lüthy hoe zo’n studie PPS eruit zou moeten gaan zien.

Er zijn twee manieren om een filosofiestudie in te richten. In het ene geval is de studie gericht op hoe de ene filosofie doorwerkt in de andere filosofie en hoe verschillende theorieën elkaar

beïnvloeden en samenhangen. In het andere geval focust de studie meer op de manier waarop filosofie kan worden toegepast. Het curriculum bestaat dan niet uit domeingerichte vakken, zoals metafysica, logica en politieke filosofie, maar uit thematische vakken, zoals de filosofie van de mensenrechten, van de ecologie en van de technologie. De focus ligt niet zozeer op de wijze waarop ideeën zich ontwikkelen, maar op hoe ideeën en filosofieën samenhangen met de maatschappij en hoe hier in de samenleving over gedacht wordt.

Bij PPS zou de focus moeten komen te liggen op de toepassing van filosofie, de actualiteit zou het uitgangspunt zijn. Aan de keukentafel stelden Lüthy, Linssen en Van der Zweerde zichzelf vragen als ‘Wat zijn de grote ‘issues’ waar de mensheid op dit moment mee zit?’ en ‘Wat zijn de grote crises van deze tijd?’. In de opleiding moesten maatschappelijke vraagstukken worden besproken zoals vraagstukken over identiteit, inclusie, klimaat en digitalisering. Om deze vraagstukken te kunnen bespreken, zouden studenten echter wel filosofische bagage nodig hebben, een gereedschapskist waarmee ze de vraagstukken zouden kunnen analyseren. Daarom werd besloten om in het eerste jaar van de opleiding een inleiding in de filosofie aan de studenten mee te geven.

Zo kwam de opleiding op twee A4’tjes tot leven. Deze twee A4’tjes werden naar het CvB gebracht. Daar werd het idee met belangstelling ontvangen en vervolgens goedgekeurd. Al snel bleek dat het ontwikkelen van de opleiding veel werk was. Er moesten modules ontworpen worden, er moest met collega’s gepraat worden en de opleiding moest opgezet worden. Er was daarom een coördinator nodig die zowel academicus was als ervaring had in het opzetten van organisaties. Voor die functie werd Arjen Kleinherenbrink aangenomen, die op dat moment werkzaam was bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij had in Nijmegen filosofie en bedrijfskunde gestudeerd en had ervaring als bedrijfsadviseur. Met Kleinherenbrink terug in Nijmegen werd de studie verder opgezet.

Het eerste academiejaar

In september 2018 begon het eerste academiejaar van de PPS bachelor. Het was een druk jaar dat de inzet vroeg van veel mensen uit verschillende delen van de faculteit. De ontwerpers van de studie moesten het tweede en derde jaar van de studie nog verder ontwikkelen en invullen. Daarnaast moesten verschillende docenten voor het eerst lesgeven in een nieuwe opleiding met een ander karakter. Hiervoor moesten ze twee vertaalslagen maken. Ze moesten, in plaats van lesgeven over filosofische theorieën, lesgeven over die theorieën met referentie naar de maatschappelijke context en actualiteit. En ze moesten in het Engels les gaan geven. Ook voor

de studentenadministratie was het een druk jaar. En ook de studenten werden bij de ontwikkelingen betrokken. In zo’n eerste jaar van een nieuwe studie was het namelijk belangrijk om met de studenten in dialoog te blijven, zodat zij konden aangeven wat wel en niet werkte.

Studenten en docenten PPS

In het begin van de studie PPS bestond bij de initiatiefnemers de vrees voor ‘kannibalisme’: studenten die anders filosofie zouden gaan studeren, zouden in plaats daarvan kiezen voor PPS, met als gevolg dat de Nederlandstalige bachelor filosofie leeg zou lopen. Dit gebeurde echter niet. PPS bleek andere studenten aan te trekken. Studenten die niet zozeer geïnteresseerd zijn in het verdiepen in het gedachtegoed van een bepaalde filosoof of in een bepaalde theorie, maar meer in hoe je bepaalde filosofische theorieën concreet kunt toepassen. Daarnaast staat de deur bij PPS open voor internationale studenten omdat het een Engelstalige studie is. PPS trok overigens niet alleen nieuwe studenten, maar ook nieuwe docenten. De instroom van het aantal studenten nam toe en dit had een enorme uitbreiding van het aantal cursussen en benodigde docenten tot gevolg.

De toekomst van PPS

Voor dit verhaal heb ik de Grote Vier van PPS gesproken. Ik heb hen ook gevraagd wat zij onmisbaar vinden voor een studie PPS. Iets dat al binnen de studie bestaat en volgens hen behouden moet blijven of iets dat nog niet bestaat en er juist moet komen. Op deze vraag heb ik de volgende antwoorden gekregen:

Arjen Kleinherenbrink

Kleinherenbrink vindt een module over ecologie onmisbaar binnen een studie PPS. Hij is het eens met de filosoof Bruno Latour, die zegt dat we leven in een tijdperk waarin elke discussie een ecologische component zal hebben. Daarnaast is hij blij dat er een paar modules zijn waarbij hoogleraren van andere faculteiten betrokken worden, zoals de module ‘Global Justice and Human Rights’, waarbij een aantal hoogleraren rechtsfilosofie betrokken zijn. Dit maakt het mogelijk dat filosofen, die verspreid zijn over de campus, met elkaar in contact komen en kunnen samenwerken. Verder vindt Kleinherenbrink meertaligheid belangrijk. Momenteel is PPS een Engelstalige opleiding. Het voordeel hiervan is dat Engels de academische lingua franca is waarin veel theorie beschikbaar is. Toch is niet alle literatuur in het Engels beschikbaar. Lang niet alle filosofen schrijven namelijk in het Engels. Een Engelse vertaling laat soms jaren op zich wachten en bovendien wordt niet alles vertaald. Ieder land heeft zijn

eigen debatten en filosofisch gedachtegoed. Meertaligheid binnen de studie zou het mogelijk maken om het curriculum inclusiever te maken en meer stemmen toe te voegen.

Jeroen Linssen

Linssen vindt het belangrijk dat er een aantal vakken over de geschiedenis van de filosofie in het curriculum van PPS behouden blijven. Gezien het feit dat PPS de nadruk legt op de actualiteit, kan de neiging ontstaan om alleen daarop te focussen en de geschiedenis uit het oog te verliezen. Toch is het belangrijk om die geschiedenis te kennen. Veel gedachtegoed van filosofen uit de geschiedenis kan immers nog steeds toegepast worden op hedendaagse problemen. Linssen beschrijft de geschiedenis van de filosofie als een schatkamer of een gereedschapskist vol filosofisch gedachtegoed dat waardevol is voor de hedendaagse problematiek.

Christoph Lüthy

Voor Lüthy is het belangrijk dat PPS een gezonde filosofische basis heeft. In een driejarige opleiding kun je niet én een basis filosofie, én een basis politicologie, én een basis sociale wetenschappen geven. Dat is te veel, daarom moet je keuzes maken. Voor Lüthy is het belangrijk dat het programma een anker heeft in de filosofie. Studenten moeten leren zorgvuldig om te gaan met termen, concepten en theorieën en analytische vaardigheden ontwikkelen.

Evert van der Zweerde

Van der Zweerde vindt het vak dat hij zelf geeft, politieke filosofie, natuurlijk erg belangrijk binnen de studie PPS. Verder zou hij graag zien dat er een college komt dat zich enkel richt op de actualiteit in de vorm van het doornemen van nieuwsitems. Volgens Van der Zweerde blijft de uitdaging van PPS dat er tijdens de studie theorieën, ideeën en begrippen gepresenteerd worden die de studenten vervolgens moeten linken aan de maatschappelijke werkelijkheid en actualiteit. Ook moeten de studenten leren om de theorie of de filosofische bagage mee te nemen in de actualiteit en in te zetten in de maatschappelijke context. Het blijft belangrijk om de koppeling tussen filosofische theorieën en de maatschappelijke context expliciet te maken.