2023. Inleiding: Caleidoscoop

Volgens Heleen Murre-van den Berg, de huidige decaan van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen, vormen de verhalen op deze site een prachtig caleidoscopisch beeld van de honderdjarige geschiedenis van de faculteit, gevormd door de verschillende medewerkers, studenten en alumni van de faculteit, de drie disciplines – theologie, religiewetenschappen en filosofie – en de intrinsieke verbondenheid van de faculteit met haar omgeving.

Door Heleen Murre-van den Berg

De eerste bijdrage die de lezer op deze site tegenkomt, zou volgens de redacteuren liefst een afsluiting bieden van een geschiedenis van honderd jaar (die u nog niet gelezen heeft) en tegelijkertijd een inkijkje geven in de faculteit van 2023 (want dat is het jaartal in de kop). En dan mag een blik op de toekomst niet ontbreken, want dat is tenslotte een belangrijke taak van de decaan: verder kijken dan de waan van de dag. Een klassieke inleiding mocht het daarom niet zijn, dus ik zal hier niet uitweiden over de enorme inzet van de collega’s wier namen zowel boven veel van de bijdragen als in de colofon te vinden zijn. Ik zal mezelf ook niet te buiten gaan aan sappige citaten of andere teasers om u te stimuleren verder te lezen dan dit stukje van mijn hand. De koppen van de bijdragen zijn wat dat betreft al intrigerend genoeg. Maar wat de lineaire lezer nog niet weet, en ik al wel, is dat de honderd verhalen die verzameld zijn een prachtig caleidoscopisch beeld vormen, met de verschillende elementen die tezamen de huidige Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen vormen in kleurige samenhang, steeds veranderend al naar gelang het gekozen perspectief.

Wat maakt die caleidoscoop nu zo intrigerend? Dat zijn natuurlijk allereerst de medewerkers die voor kortere of langere tijd aan deze faculteit, of de voorlopers daarvan, verbonden waren en door de jaren heen deze faculteit vorm hebben gegeven. Heel veel mannen, maar geleidelijk aan ook meer vrouwen, eerst als student en later ook als docent en nog weer later als hoogleraar. In de eerste jaren van de jonge universiteit kwamen de docenten vooral uit de katholieke wereld, maar ook hier werd de diversiteit steeds groter, zowel wat levensbeschouwelijke als nationale achtergrond betreft.

Een tweede cruciaal element wordt gevormd door de verschillende disciplines die de kern vormen van de faculteit van 2023. De teksten laten zien dat een driedeling in filosofie, theologie en religiewetenschappen een veel te simpele voorstelling van zaken is. Natuurlijk zijn theologie en religiewetenschappen op allerlei manieren verbonden, al vanaf de eerste jaren van wat toen de Faculteit der Godgeleerdheid heette. Bij de oprichting speelde ook filosofie een belangrijke rol, maar die liet zich als discipline zeker niet beperken tot de haar toebedeelde taak als dienstmaagd van de theologie. Door de jaren heen hebben onderwijs en onderzoek in deze vakken op verschillende manieren een thuis gevonden, facultair, extra- en interfacultair. Dat geldt trouwens ook voor de vele disciplines die onder de vlag van onze faculteit voor korte of langere tijd meegevaren hebben. Daaronder bevinden zich in ieder geval de studie van individuele talen en taalkunde in het algemeen, literatuurstudie, (kunst)geschiedenis, rechten, het hele spectrum aan sociale wetenschappen (psychologie, antropologie, sociologie, politieke wetenschappen), net als trouwens ook aspecten van de natuurwetenschappen (digitalisering en AI) en de medische wetenschappen. Een universiteit in het klein, maar een die niet zou kunnen functioneren zonder de collega’s in de belendende faculteiten. Hoe verschillend deze vakgebieden ook zijn, op het moment dat ze in deze faculteit meedoen, gaat het ook altijd over de vragen erachter. Vragen naar het waarom van een vakgebied en de relevantie in een curriculum, maar meer nog, om de doorgaande kritische reflectie op denken, op wetenschap, op vaste waarden en diepe overtuigingen: vragen die in de kerndisciplines van deze faculteit centraal staan.

Een ander opvallend aspect van het caleidoscopisch palet is de continue interactie met maatschappelijke vragen. De institutionele inkadering daarvan kan verschillen, maar de betrokkenheid op de omgeving van universiteit en faculteit is vanaf de oprichting zichtbaar – waarbij de Rooms-Katholieke Kerk altijd als prominente, maar nooit als enige partner aanwezig is geweest. Van buitenaf mag een universiteit nog weleens als een ivoren toren overkomen, maar de grenzen tussen buiten en binnen zijn altijd minder hard geweest dan je zou denken. Die verwevenheid roept steeds vragen op, over wie er betaalt en wie er bepaalt, of dat nu de Kerk, de politiek, de samenleving, het grote geld of een combinatie daarvan betreft. Kan de wetenschap werkelijk onafhankelijk zijn als zovelen invloed hebben op de financiering ervan? Volstrekte onafhankelijkheid bestaat daarom niet, en ons onderzoek en onderwijs zijn altijd gesitueerd in die complexe interactie tussen de verschillende belanghebbenden, waarvan sommigen via geld en bestuur directe invloed hebben, en anderen, op wat meer afstand, wat minder. Dat was in de afgelopen honderd jaar niet anders, en zal de komende honderd jaar zeker niet anders zijn. Wat er steeds verandert en tot nieuwe formaties leidt, is wie daarin het belangrijkst zijn: welke aandeelhouders krijgen en nemen het voortouw en wat betekent dat voor wat wij als wetenschappers doen?

Die intrinsieke verbondenheid van de faculteit met haar omgeving wordt mijns inziens het sterkst uitgedrukt door de relatie met studenten en alumni. Als er één element is dat kleur en geur geeft aan de honderd verhalen in deze verzameling, is het hún bijdrage. Het zijn veelal voorbijgangers die maar korte tijd actief deelnemen aan het leven van de faculteit. Maar het zijn voorbijgangers die degenen die langer blijven, bij de les houden. Zij zijn het die de docenten confronteren met steeds nieuwe vragen, zij zijn het die ondersteuners verrassen met nieuwe zorgen en behoeften. En zij zijn het die, tijdens hun studie maar vooral daarna, als alumni zorgen voor een fijn vertakt netwerk dat de faculteit met duizenden draden verbindt met de samenleving in Nederland en ver daarbuiten. Dat wijdvertakte mycelium is meestal niet zo zichtbaar, maar in deze bundel figureren de bijzondere figuren die dit netwerk in kaart brengen.

Dat veelkleurige en steeds wisselende caleidoscopische beeld van onze kernelementen – diverse vakinhouden, gericht op fundamentele vragen en zingeving; een sterke relatie met de samenleving; en blijvende verbondenheid met medewerkers, studenten en alumni in het heden – biedt hoop voor de toekomst. Niet omdat het blijft zoals het was, of zoals het is. De koker wordt een paar slagen gedraaid en de wereld ziet er weer heel anders uit. Maar de basiselementen van wat we doen, waarom we dat doen, en hoe we dat doen – prachtig zichtbaar gemaakt in deze verzameling verhalen – garanderen dat er dan opnieuw een veelkleurig en intrigerend beeld ontstaat dat inspiratie biedt voor onszelf en de generaties na ons.