Publicatie 'Een nieuwe politieke formule' door Sophie van Bijsterveld en Hans-Martien ten Napel
‘Een nieuwe politieke formule’ van prof. dr. Sophie van Bijsterveld (Radboud Universiteit) en dr. Hans-Martien ten Napel (Universiteit Leiden) duidt de onderstromen van ontwikkelingen in onze democratische rechtsstaat en presenteert visies daarop voor de toekomst. De inspiratiebron daarvoor vormt het gedachtegoed van de Franse filosoof Alexis de Tocqueville, een van de grootste denkers over de moderne democratie.
Tocqueville zag democratie niet als een louter technische aangelegenheid. Hij zag democratie voortdurend in relatie tot de cultuur en religie. Wat betekenen zijn observaties voor onze tijd?
Tocqueville (1805 – 1859), geboren in een traditionele familie waarin het Ancien Régime een warm hart werd toegedragen, stond op de drempel van een nieuwe tijd. Zelf aanvaardde hij de democratie ten volle. ‘Een nieuwe tijd vraagt om een nieuwe politieke formule,’ schreef hij. Vraagt onze tijd om een nieuwe politieke formule?
Op het eerste gezicht niet. De democratie is stevig verankerd in de Grondwet en verdragen en is ingebed in de rechtsstaat, en zowel democratie als rechtsstaat maken deel uit van ons collectieve bewustzijn. Toch leggen de rapportages van het Sociaal en Cultureel Planbureau al bijna twee decennia een structurele onvrede met het publiek domein bloot en wij zijn via het nieuws dagelijks van die onvrede getuige. De Staatscommissie Parlementair Stelsel betitelde zelfs de herijking van het parlementair bestel als ‘urgent’. Wat is er aan de hand?
Sophie van Bijsterveld: ‘De toeslagenaffaire waarover de Commissie-Van Dam zich nu buigt, laat goed zien hoe een aantal problemen van de democratische rechtsstaat van vandaag bij elkaar komt: een systeemrationaliteit van de overheid die niet aansluit bij de leefwereld van mensen; een ontsporing van de macht waarvoor niemand reële verantwoordelijkheid draagt; naast een gebrek aan handhaving ook een teveel aan handhaving; een onvermogen van het parlement om controle uit te oefenen op de uitvoerende macht en deze bij te sturen, maar ook een overheid die gebukt gaat onder topzware verwachtingen van burgers zelf op alle mogelijke terreinen. Deze problemen zijn voor een deel technische kwesties, maar zij worden ook door maatschappelijke en culturele factoren gevoed. Daarom is het van belang dat wij ook die onderstromen van de ontwikkelingen adresseren en onze constitutionele verbeeldingskracht aanspreken om toekomstperspectieven te formuleren.’
Tocqueville zag al dat een levendige, op vrijheid gerichte democratie niet vanzelf spreekt. Hij was dan ook op zoek naar de vitaliserende krachten en tegenmachten die zo’n democratisch bestel kunnen dragen.
Een dergelijke fundamentele benadering is voor ons ook geen luxe. De democratisch-rechtsstatelijke problemen van vandaag de dag vragen om een richtinggevende doordenking van de vooronderstellingen van ons bestel en de grondslagen waarop het berust. Dat is wat dit boek zich ten doel stelt. Het biedt toekomstgerichte ideeën voor ons publieke domein aan de hand van kernbegrippen als legitimiteit, staat, politiek, instituties, identiteit, burgerschap, kerk en theologie.
Aan dit boek, onder redactie van Sophie van Bijsterveld en Hans-Martien ten Napel, werkten verder mee Carinne Elion-Valter, Christoph Hübenthal, Timo Slootweg, Marin Terpstra en Renée Wagenvoorde.
Meer weten?
Het boek maakt deel uit van het Tocqueville-project: een project dat vraagstukken van de democratie verkent met wekelijkse blogs op het snijvlak van staat, samenleving en religie: www.ru.nl/tocqueville.
- Blijf op de hoogte en meld je aan voor de maandelijkse blog-alert!
- Het Tocqueville-project is ook te vinden op Instagram en Facebook.
- Het boek is uitgegeven door Boom