Publicatie Moving in and out of Islam onder redactie van Karin van Nieuwkerk - Wat te doen als je moslim wordt of was?

Het proces van bekering tot of apostasie (geloofsverlating) uit de Islam kent vele verschijningsvormen en komt met talrijke praktische veranderingen, zo illustreert een nieuwe bloemlezing, onder redactie van antropologe Karin van Nieuwkerk. 'Je moet je dagelijks leven opnieuw vormgeven.'

Een Duitse man die zich uit verliefdheid tot de Islam bekeert en later weer uittreedt. Of een Egyptische moslima die tijdens haar studie Engels het geloof verliest om het vervolgens deels te herwinnen. Het zijn slechts twee voorbeelden uit de bloemlezing Moving In and Out of Islam, die via zestien casestudies in Europa, Noord-Amerika en het Midden-Oosten de veelvormigheid van geloofsverandering illustreert. ‘Het is geen simpel onderscheid tussen geloven of niet geloven. Ook atheïsme is geen eindstation’, stelt Karin van Nieuwkerk, hoogleraar Islamstudies en samensteller van de bundel.

Ingrijpende veranderingen

De casestudies beschrijven zowel veranderende denkpatronen als veranderingen in het dagelijks leven van voormalige of nieuwbakken moslims. ‘Veranderende eetgewoontes, leren bidden en zelfs hoe je het toilet bezoekt, kunnen meespelen als bekeerde moslims hun leven vormgeven.’ Hoewel nauwelijks bestudeerd, komt ook apostasie met een nieuwe leefstijl. ‘Het Arabisch is doorspekt met religieuze termen, waardoor je als ongelovige wellicht je vocabulaire wilt wijzigen. En misschien probeer je ook eens een biertje.’

Daarbij zijn reacties van de omgeving soms niet mals, met verstoting uit de gemeenschap, gevangenisstraffen of zelfs de doodstraf als mogelijke gevolgen. ‘Er is geen dwang in het geloof’, zo wijst Van Nieuwkerk op een Koranspreuk. ‘Maar blasfemie is strafbaar en uitgesproken atheïsten worden geregeld aangeklaagd. Ook in relaties of op de werkvloer is het lastig als kritisch moslim of agnost, bijvoorbeeld als je collega’s merken dat je niet gaat bidden en je  door je ongeloof geen contractverlenging krijgt.’

Tegenwicht bieden

Hoewel bekering en apostasie ingrijpend zijn, toont de bloemlezing dat religie lang niet altijd de allesbepalende kracht vormt in mensenlevens. ‘De variatie in geloofsbeleving is enorm, maar toch zijn we verbaasd als een moslim alcohol drinkt.’ Met de bundel hoopt Van Nieuwkerk tegenwicht te bieden aan het zwart-witdenken van felle islamcritici als Ayaan Hirsi Ali of de Egyptisch-Duitse politicoloog Hamed Abdel Samad. ‘Hun manier van spreken houdt gepolariseerde opvattingen in stand en dat maakt uittreden nog lastiger.

Voor Van Nieuwkerk, gespecialiseerd in religie in Egypte, is de bloemlezing een opmaat voor groter onderzoek naar ongeloof. Via interviews en onderzoek naar staatsmedia en sociale media hoopt ze het palet aan stemmen bloot te leggen. ‘Momenteel zijn er Egyptische vrouwen die hun hoofddoek afdoen. Toen ik in 1983 als masterstudent voor het eerst in Egypte kwam, was het juist not done om een hoofddoek te dragen.’

Moving In and Out of Islam, onder redactie van Karin van Nieuwkerk. University of Texas Press. Dit artikel verscheen eerder op Radboud Recharge.