Drankjes & Lunch
Koffie
Dat je je koffie niet tapt uit een automaat heeft waarschijnlijk geen effect op de hoeveelheid die je drinkt op een werkdag? In Nederland drinken we aardig door: het gemiddelde is vier kopjes koffie per dag en de meesten van ons komen ’s ochtends pas op gang na een bakkie of twee. Je staat er waarschijnlijk niet bij stil dat er heel wat duurzaamheidsaspecten kleven aan de productie van koffie. Door je hiervan bewust te zijn kun je je impact verkleinen.
Checklist duurzame koffie
Zet koffie op maat: maak niet meer koffie dan je opdrinkt. Verspil geen energie en schakel apparatuur op tijd uit. Giet filterkoffie in een thermoskan. Beperk de hoeveelheid melk in je koffie: 1 kop koffie verkeerd heeft een 14 keer hogere klimaatbelasting dan een kopje espresso. Of kies voor een plantaardige melkvariant. Gooi gebruikte koffiefilters en koffieprut weg bij het GFT-afval. Gebruik je koffiecups? Ga voor afbreekbare, composteerbare cups. Als je hervulbare cups hebt, spoel ze dan af met koud water en niet onder warm stromend water. Check of er een keurmerk op de verpakking staat en ga voor een topkeurmerk: Fairtrade, Rainforest Alliance, UTZ, Biologisch en EKO. Je vindt van elk keurmerk een beschrijving in deze Keurmerkenwijzer.
Waar zit de impact van je kopje koffie?
Wereldwijd stijgt de consumptie van koffie en daardoor ontstaat druk op koffieboeren en hun tropische leefomgeving. Wat zijn de meest schadelijke consequenties?
Bodemverschuiving
Koffie groeit meestal in heuvel- en bergstreken. Om onkruid onder de koffiestruiken tegen te gaan spuiten de koffietelers bestrijdingsmiddelen. De vrij kale bodem die daardoor ontstaat kan problemen geven. Als de wortels van de koffiestruiken onvoldoende houvast bieden, kan de bodem wegspoelen. Koffiestruiken worden vaak aangeplant in gebieden met steile hellingen, waar gemakkelijk erosie kan optreden.
Minder diversiteit aan planten en dieren
Van oorsprong groeien koffiestruiken in de schaduw van bomen. Er is dan gevarieerde begroeiing met een grote diversiteit aan diersoorten. Dat is anders op de meeste koffieplantages. Omdat de opbrengst op de korte termijn veel groter is ontstaan een soort koffieakkers: als monocultuur in de volle zon. De planten in koffieakkers staan dichter op elkaar, zonder andere begroeiing. De natuurlijke vijanden van (plaag)insecten komen op akkers niet voor en voedingsstoffen spoelen sneller weg. Daarom zijn op koffieakkers veel meer kunstmest en bestrijdingsmiddelen nodig. En dat vervuilt de regio, en verlaagt het aantal planten- en diersoorten nog verder.
Oneerlijke behandeling van koffieboeren
Er wordt heel veel geld verdiend in de koffiebusiness, maar niet door de koffieboeren zelf: van de honderden miljarden aan omzet, belandt slechts 10% in het land van herkomst. Volgens de Coffee Barometer 2020 kan niemand exact vertellen wie wat waar verdient en precies die ondoorzichtigheid is het grote probleem dat hervorming in de weg staat. Wat wel duidelijk is, is dat veel boeren onder de armoedegrens leven en onder slechte omstandigheden hun werk doen. De non-gouvernementele organisaties die het rapport schreven, roepen op tot (nog meer) actie.
Thee
Theeliefhebber? Goed nieuws: je drinkt één van de meest klimaatvriendelijke dorstlessers die er zijn. Zo is de klimaatimpact door het transport beperkt: thee komt per boot naar Nederland, wat relatief klimaatvriendelijk is. Toch kun je ook op theegebied zorgen dat je milieu-impact kleiner wordt. Puur door even stil te staan bij kleine handelingen.
Checklist duurzame thee
Zet thee op maat: kook niet meer water dan je gaat drinken. De klimaatimpact van thee komt voor driekwart door het water koken. Vermijd verspilling. In Nederland spoelen we thuis ongeveer 1 op de 7 kopjes thee door de gootsteen. Alle grondstoffen en energie die nodig waren voor de productie van de thee en het koken van het water zijn dan zinloos geweest. Kies voor thee met een topkeurmerk. Drink je vaak thee? Kies dan voor thee met zo min mogelijk verpakking eromheen. Gooi het gebruikte theezakje bij het restafval (er zit namelijk plastic in) en losse thee bij het GFT. Als je thee met losse blaadjes zet: doseer op maat en spoel het thee-ei af met koud water.
Waar zit de impact van je kopje thee?
Minder diversiteit aan planten en dieren bij plantages
Theeplantages vind je in warme, vochtige en hooggelegen gebieden in Azië en Afrika. Van nature komen hier veel planten en dieren voor, maar de aanleg van grote theeplantages brengt biodiversiteit in het nauw.
Bodemproblemen bij plantages
Wanneer bestaande beplanting op berghellingen plaatsmaakt voor de plantages verliest de bodem structuur omdat de houvast van de wortels van oorspronkelijke planten wegvalt. De wortels van de jonge theestruiken kunnen de bodem nog niet zo goed bijeenhouden als de oorspronkelijke plantenwortels dat deden. Bij flinke regenbuien kan dan de bodem wegspoelen (erosie). Is de theeplant eenmaal volgroeid, dan wordt de bodem voldoende bedekt om erosie tegen te gaan. Omdat theestruiken pas na enkele jaren productief zijn, worden oude struiken vaak te lang in productie gehouden. Dat gaat erosie tegen, maar leidt wel tot een verhoogd kunstmestgebruik, en daarmee op termijn tot verarming en verzuring van de bodem.
Slechte werkomstandigheden theearbeiders
Theeblaadjes worden vaak met de hand geplukt. Dat betekent een arbeidsintensieve teelt. De theeteelt levert veel werkgelegenheid, maar er spelen sociale en economische problemen, zoals onderbetaling, slechte werkomstandigheden en gezondheidsrisico's vanwege blootstelling aan gevaarlijke bestrijdingsmiddelen.
Lunch
Ben jij van het oerhollandse broodje kaas met een glas melk? Of soep met salade? Kwark met muesli? Wat er ook op je bord ligt: je lunch heeft invloed op het klimaat en dierenwelzijn. Als je weet waar de impact zit, kun je afgewogen keuzes maken.
Checklist duurzame lunch
Eet meer plant en minder dier. Een vleeseter die een week geen vlees eet, bespaart ca. 101 liter water, de CO₂ -uitstoot van 79 kilometer autorijden en 770 gram aan dierenvlees. Inspiratie nodig? Online vind je eindeloos veel vega-recepten of doe mee met de Veggie Challenge! Als je vlees eet, vermijd dan lamsvlees en rundvlees en ga voor kip. Bij voorkeur kip met een keurmerk voor dierenwelzijn: biologisch, EKO, Demeter en Beter Leven 2 en 3 sterren zijn een goede keuze. Kies vis met een keurmerk: de 2 topkeurmerken voor vis (MSC en ASC) stellen eisen op het gebied van duurzame visserij of verantwoorde kweek. Wees zuinig met kaas: het is vergelijkbaar met kip- of varkensvlees wat betreft de impact op het klimaat. Ga voor jongere en zachtere kazen. Probeer een boer te vinden die zijn eigen kaas lokaal verkoopt. Zo werk je mee aan een oplossing voor een sociaal aspect van duurzaamheid, namelijk de slechte sociaal-economische positie van veel melkveehouders. Kies seizoensgroente en -fruit van Nederlandse bodem. Zo is de kans het kleinst dat ze zijn geteeld in verwarmde kassen of uit verre landen komen. Koop je eten en drinken op maat in en verwerk restjes. In Nederland gooien we nog altijd gemiddeld 34 kilo eten per persoon per jaar weg en gieten we circa 45 liter drinken door de gootsteen. Let ook voor zuivel op topkeurmerken. En overweeg om plantaardige varianten zoals sojadrank te gebruiken. Gebruik deze productwijzer om binnen een specifieke productgroep de duurzaamheid (en voedingswaarden) van verschillende merken te vergelijken.
Belangrijke duurzaamheidsfactoren rond je voedsel
Vlees: uitstoot van broeikasgassen
Bij het houden van vee komen gassen vrij die bijdragen aan het broeikaseffect en klimaatverandering. De belangrijkste zijn kooldioxide (CO₂), methaan (CH4) en lachgas (N2O). Herkauwers (zoals koeien en schapen) produceren methaan als ze voedsel verteren. Uit opgeslagen mest komen methaan en lachgas (N2O) vrij. Het gebruik van mest en kunstmest op het land leidt ook tot de uitstoot van lachgas. Zowel lachgas als methaan zijn veel sterkere broeikasgassen dan CO₂.
Het verbouwen en vervoeren van veevoer veroorzaakt veel uitstoot. In veevoer zit vaak soja uit Zuid-Amerika. Voor de sojateelt worden grote stukken natuurgebied omgezet in bouwland. Bij de omzetting van oerwoud of grasland in bouwland komen veel broeikasgassen vrij uit de bodem. Transport bepaalt ook een deel van de klimaatimpact, want bij het vervoer van vee en veevoer komen ook broeikasgassen vrij.
Vlees: mestproblemen
De veehouderij produceert meer mest dan nodig is voor bemesting van weilanden en akkers. Bepaalde stoffen uit mest, zoals fosfaat, nitraat en ammoniak, kunnen door regen of wind terechtkomen in het grond- en oppervlaktewater. Dat zorgt voor verzuring en vermesting van de natuur. Dit zorgt voor een afname van de biodiversiteit op land en in het water. Voor schoon drinkwater moet het vervuilde oppervlakte- en grondwater extra gezuiverd worden.
Vlees: antibiotica in veehouderij
In de veehouderij worden antibiotica gebruikt om infecties te bestrijden. Het grootste nadeel is dat bacteriën ongevoelig (resistent) kunnen worden voor antibiotica, waardoor mensen moeilijker te genezen zijn als ze van die bacterie ziek worden.
Vlees: dierenleed
Het zo goedkoop en massaal mogelijk vlees, eieren en zuivel produceren veroorzaakt veel dierenleed. Dieren worden bijvoorbeeld onverdoofd geslacht, worden vaak ziek omdat ze met honderden op elkaar leven en moeten lang op transport onder slechte omstandigheden.
Vis: overbevissing en bijvangst
Onze consumptie van vis is in de afgelopen 50 jaar verdubbeld. En het groeit nog steeds. 3 miljard mensen zijn afhankelijk van de visserij voor hun inkomsten en voedsel. Bijna een derde van alle onderzochte visbestanden zijn overbevist. Dat wil zeggen dat er meer vis wordt gevangen dan er weer bij komt. Daarnaast wordt nog eens 60% van de visbestanden op een maximum bevist. Dat betekent dat als dat zo doorgaat of zelfs toeneemt, ook daar overbevissing gaat plaatsvinden. Langdurige overbevissing zorgt ervoor dat soorten (lokaal) uitsterven. Doordat er miljoenen dieren als bijvangst in de netten belanden, worden bovendien bedreigde soorten als haaien, schildpadden, dolfijnen en walvissen massaal gedood.
Vis: verwoesting zeebodem
Met dynamiet of gif vissen is in Afrika en Zuidoost Azië nog een veelgebruikte manier om te vissen. Beide manieren zijn niet alleen gevaarlijk voor de vissers, maar ook voor het koraal dat kapot gaat. Voor iedere vis die met cyanide wordt gevangen, is een vierkante meter koraal verwoest. Ook sleepboten die soms tot wel 2000 meter diep hun zware netten over de zeebodem trekken zorgen voor veel schade.
Vis: vervuiling door schepen
Schepen gooien heel veel afval overboord, omdat ze moeten betalen voor de afvalinzameling in de haven. Het plastic komt terecht in de maag van vogels, op stranden of valt in zee uit elkaar tot microplastics en draagt zo bij aan de plastic soep. Als er niets verandert, zit er in 2030 twee keer zoveel plastic in zee als in 2014, en in 2050 zelfs vier keer zoveel. In 2050 zwemt er dan meer plastic in zee dan vis (in kilo's).
Vis: slavernij aan boord
Het blijkt dat veel (vooral Thaise) vissersschepen drijvende gevangenissen zijn; aan boord heerst een afschuwelijk regime van mishandeling en terreur. Sommige deskundigen schatten dat 10% van alle zeevis langs deze weg op ons bord komt.
Groente en fruit: broeikasgassen
Het verbouwen, de verpakking en het vervoer: het kost allemaal veel energie en grondstoffen. Die energie komt vooral van fossiele brandstoffen (olie, kolen, gas). Daarbij komen broeikasgassen vrij en dat leidt tot klimaatverandering. Bovendien is er ruimte nodig voor de landbouwgrond: ruimte die soms ten koste gaat van de natuur.
Groente en fruit: waterschaarste
De teelt van dorstige gewassen in droge gebieden verergert de waterschaarste ter plekke. Vooral voor fruitteelt is veel water nodig. Met name fruitsoorten als kiwi, mandarijn, sinaasappel en perzik dragen bij aan de impact door waterstress. Kasteelt heeft overigens een lager waterverbruik dan teelt in de volle grond.
Groente en fruit: schade door bestrijdingsmiddelen
Gebruik van bestrijdingsmiddelen zorgt in gebieden rond waar de planten groeien voor milieuverontreiniging en kan de gezondheid van de lokale bevolking schaden.
Zuivel
De Nederlandse melkkoe produceert dagelijks meer dan 25 liter melk. Dit brengt milieuproblemen met zich mee. De melkveehouderij gebruikt energie, waardoor het broeikasgas CO₂ vrijkomt. En via de mest en uit de koe zelf komen methaan en lachgas vrij.
