Feitenvrije politiek en normvrije wetenschap?
Op zaterdag 22 april 2017 liepen wetenschappers over de hele wereld, de March for Science, omdat ze zich verzetten tegen de tendens om wetenschappelijke bevindingen te negeren. Het komt niet zo vaak voor dat wetenschappers actie voeren. Zij worden geacht alleen maar feiten te presenteren en daarover geen mening te hebben. Ze moeten in hun werk onafhankelijk, neutraal en objectief zijn, althans daarnaar streven. Niemand is echter helemaal objectief, ook de wetenschapper niet, en dus spelen ook subjectieve elementen een rol bij de keuze van onderzoeksvragen of de methoden.
Maar de kritiek op de wetenschap is doorgeschoten. Twee VVD-Kamerleden verdenken de wetenschap ervan ‘een linkse kliek te zijn die in zijn onderzoek is bevooroordeeld door zijn politieke ideologie’. Hun motie van februari jongstleden om door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen uit te laten zoeken of er sprake is van ‘zelfcensuur en een beperking van diversiteit van perspectieven’, werd weliswaar aangenomen door de Tweede Kamer, maar door de minister van OCW onmiddellijk als onzin afgedaan.
Ook het Centrum voor Migratierecht (CMR) krijgt soms het verwijt geen wetenschap maar politiek te bedrijven. Binnen het CMR werken wetenschappers die sociaal voelend zijn én begaan met migranten, maar dat doet niets af aan hun wetenschappelijkheid. Op basis van wetenschappelijk onderzoek tonen zij bijvoorbeeld aan dat de inburgeringsplicht zoals die nu is vormgegeven niet effectief is en de sancties op het niet behalen van het inburgeringsexamen disproportioneel. Op basis van wetenschappelijk onderzoek laten zij zien dat het nareisbeleid voor gezinsleden van vluchtelingen op enkele punten in strijd is met de Gezinsherenigingsrichtlijn en de wijze van toetsen door de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State op gespannen voet staat met jurisprudentie van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Het toetsingskader voor dergelijke onderbouwde beoordelingen is steevast de rechtsstaat en het internationale en Europese recht. De uitkomst van dergelijk onderzoek is sommigen onwelgevallig, maar dat maakt het niet minder wetenschappelijk.
Soms wordt mij gevraagd: ‘Zouden jullie onderzoek doen naar de kosten van migratie?’ Mijn antwoord luidt dan: Dat is een onduidelijke vraag die suggereert dat er geen opbrengsten (of baten) zijn en dat migratie iets slechts is. Bovendien behelst migratie zowel immigratie als emigratie en is vrijwel iedereen in Nederland te kwalificeren als migrant als je tenminste drie generaties terug gaat. We zouden deze onduidelijke vraag dus herformuleren tot een betere, wetenschappelijke vraag.
Op de derde verdieping van het Grotiusgebouw, waar het CMR is gehuisvest, hangen ingelijste cartoons aan de muur, veelal cartoons die spotten met het huidige of voormalige regeringsbeleid op het terrein van migratie. Ze zijn een bron van pret en inspiratie voor de wetenschappelijke staf en voor zover wij weten ook voor studenten en gasten van het CMR. Ze zijn ook een kunstuiting. Verschillende van de tekenaars hebben er in de afgelopen jaren prijzen mee gewonnen, zoals bijvoorbeeld Peter van Straaten die met een van de cartoons in 2016 voor de vijfde keer de Inktspotprijs won. Mijn persoonlijke favoriet is de cartoon van Tom Janssen van de migrant met schaatsen:
De cartoons zijn uiteraard een middel om commentaar te geven op bepaalde ontwikkelingen in het migratiebeleid: kunst als kritische reflectie op de werkelijkheid. En daarbij wordt niemand gespaard. Onlangs hebben we bijvoorbeeld onderstaande afbeelding toegevoegd, waarin ook gasten en studenten met angst voor migranten iets van hun gading kunnen vinden.
Op dezelfde verdieping hangen prachtige portretten van vluchtelingen die tijdens de vluchtelingencrisis in het opvangcentrum Heumensoord verbleven. De Radboud Universiteit heeft voor deze vluchtelingen een collegereeks, Food for Thought, georganiseerd. Kim Geilman en Asha Parisius hebben voor het organiseren van deze collegereeks in 2016 de universiteitspenning ontvangen. Kennelijk vindt de universiteit het belangrijk om maatschappelijk betrokken te zijn en haar sociale gezicht te tonen. Maakt dat de universiteit minder ‘neutraal’? Ik meen van niet.
De universiteit heeft hiermee een duidelijke keuze gemaakt en bewust en uitdrukkelijk uitgedragen dat wetenschap niet uitsluitend ten behoeve van de wetenschap zelf wordt beoefend. Soms moet de universiteit niet ‘neutraal’ (of stil) blijven maar actievoeren (of zich uitspreken) voor een hoger belang dan de overgewaardeerde neutraliteit en marcheren voor de wetenschap of hulp bieden aan mensen die dat nodig hebben. Zolang we ernaar blijven streven feiten en meningen te scheiden mogen we best een mening hebben over onze wetenschappelijke bevindingen. Ik vind het zelfs van maatschappelijk belang dat wetenschappers hun op onderzoek gebaseerde meningen uitdragen.
Het sterk gepolitiseerde migratiedebat is vaak niet op feiten gebaseerd. Ook de overheid geeft niet altijd op feiten gebaseerde informatie. Recent bleek dat bijvoorbeeld toen de directeur van de IND opmerkte dat op elke asielzoeker met een verblijfsstatus gemiddeld drie nareizende gezinsleden volgen. Feitenonderzoek wijst echter uit dat het er in werkelijkheid nog geen 0,5 zijn. (zie: http://www.volkskrant.nl/wetenschap/drie-nareizigers-per-asielzoeker-met-status-onzin-de-ind-goochelt-met-cijfers~a4489528/).
Het migratiebeleid is soms gebaseerd op angsten en emoties. Het is dan een cruciale taak van migratiewetenschappers om in de maatschappelijk discussie te wijzen op de feiten en de effecten van beleid. Wetenschappers mogen fact free politics niet onweersproken laten uit angst voor normatieve wetenschap.
Ashley Terlouw
(eerder gepubliceerd in de SteR Nieuwsbrief)