RICH's Holiday Wish List 2021: Intrigerende boeken voor onder de kerstboom

Dr. Mariëtte Verhoeven | Studio Hartenbeest | september 2021

In het rijk geïllustreerde boek Theophanu: Prinses uit het Oosten, Keizerin van het Westen vertelt kunsthistorica Mariëtte Verhoeven het levensverhaal van Theophanu, een meisje dat rond het jaar 960 geboren werd en enige jaren als prinses leefde aan het hof in Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk. Ze werd op 12-jarige leeftijd uitgehuwelijkt aan keizer Otto II en in Rome gekroond tot keizerin van het Ottoonse Rijk, dat zich uitstrekte over een groot deel van het huidige West-Europa. Als regentes over haar zoon Otto III werd Theophanu een van de belangrijkste vrouwen in het Europa van de middeleeuwen. Vanwege haar ‘Griekse’ afkomst werd er door westerse tijdgenoten een negatief beeld van haar geschetst en werd haar rol gemarginaliseerd. Het nu aan haar gewijde boek zet Theophanu vol in de schijnwerpers en volgt haar op haar reis van Oost naar West, langs gebouwen en kunstwerken in Constantinopel, Rome, Ravenna, Aken en Nijmegen, waar Theophanu meerdere malen verbleef en uiteindelijk stierf. Theophanu: Prinses uit het Oosten, Keizerin van het Westen is een ideaal lees- en kijkboek om bij weg te dromen tijdens de donkere winterdagen.

Theophanu: Prinses uit het Oosten, Keizerin van het Westen is vormgegeven door Studio Hartebeest, tevens de makers van de ‘Waalpainting’ van Theophanu aan de Waalkade in Nijmegen.

Dr. Jeroen Dera | Wereldbibliotheek | september 2021

Het grote publiek associeert gedichten nog vaak met de romantiek van onbeantwoorde liefdes, zwaarmoedige gedachten, onvervulde verlangens, en ziet de schrijvers van gedichten als gekwelde zielen, eenzame zieners in kommervolle omstandigheden, losgezongen van de wereld, meestal oude mannen met een baard. Wil je een ander beeld van de dichtkunst onder de kerstboom aantreffen? Vraag dan Poëzie als alternatief van Jeroen Dera, een boek waarin de universitair docent Nederlandse Letterkunde afrekent met veelgehoorde clichés over poëzie. Het boek laat zien hoe divers de hedendaagse Nederlandstalige poëzie is en hoe ze de maatschappij een kritische spiegel voorhoudt. In hun gedichten leggen dichters een bom onder het kapitalisme, luiden ze de noodklok over het klimaat, geven ze een stem aan diegenen die veel te lang niet mochten spreken. De moderne poëzie is juist zeer betrokken bij de maatschappij. Ze opent met haar eigen middelen van taal en ritme de deur naar een alternatief voor onze politieke werkelijkheid.

Dr. Hanneke van Asperen, dr. Marianne Eekhout en prof. dr. Lotte Jensen | De Bezige Bij | augustus 2021

Een kindje in een wieg, wat hoort er meer bij Kerst dan dat? Zeshonderd jaar geleden vond de Sint-Elisabethsvloed plaats. De meeste mensen kennen deze ramp vanwege het verhaal van het baby’tje dat werd gered omdat een kat het dobberende wiegje in balans hield. Op 18 november 1421 braken de dijken door in de omgeving van Dordrecht: veel dorpen verdwenen voorgoed in de golven. De verhalen over een overstroming van Bijbelse proporties vormden de basis voor een rijke herinneringscultuur. Vanaf de vijftiende eeuw hebben talloze schilders, schrijvers, prenten- en kaartenmakers de ramp vereeuwigd. Tegenwoordig wordt de Sint-Elisabethsvloed vaak genoemd als een van de grootste watersnoodrampen uit de Nederlandse geschiedenis. Dit fraai geïllustreerde boek gaat in op de mythevorming rond de ramp, zoals het kindje in de wieg, en het beschrijft hoe de ramp een symbool van de Nederlandse identiteit werd. Het zal iedereen met een interesse in kunst, cultuur en geschiedenis aanspreken, maar het houdt ons ook bij de les. Wat vertelt de Sint-Elisabethsvloed ons over de toekomst van Nederland en onze omgang met water?

Dr. Marieke Oprel | Uitgeverij van Oorschot | september 2021

Het versieren van een dennenboom en het zingen van kerstliedjes, Weihnachtslieder – alle Duitse Nederlanders die geïnterviewd zijn voor het recent verschenen boek “Afrekenen met de vijand” noemen deze kerstrituelen de voornaamste typische Duitse traditie die hun familie in ere hield na vertrek uit Duitsland. Volledig ingeburgerd in de vooroorlogse Nederlandse samenleving identificeerden en voelden deze volgens hun paspoort officieel Duitse burgers zich als Nederlanders. Tot de Tweede Wereldoorlog uitbrak. De inval van de Duitse troepen in mei 1940 veranderde de politieke en sociale verhoudingen, juridisch gezien werd hun status als vijand in 1944 bekrachtigd met het Besluit Vijandelijk Vermogen. Direct na de bevrijding nam de overheid al de bezittingen van deze tot vijandelijk onderdanen verklaarde Duitsers in beslag, ongeacht hun politieke voorkeur of gedrag tijdens de oorlog.

Velen dienden een verzoek tot ‘ontvijanding’ in, om zo hun bezit terug te krijgen. Dat was niet makkelijk: ze moesten aantonen dat ze zich als ‘goede Nederlander’ gedragen hadden in de oorlog. Maar wat is een ‘goede Nederlander’? Die vraag beantwoordde niet elke ambtenaar hetzelfde. Aan de hand van gesprekken met nabestaanden laat Marieke Oprel zien dat het Nederlandse beleid ingrijpende gevolgen had voor Duitse Nederlanders en de generaties die volgden. Daarmee voegt ze een onderbelicht hoofdstuk toe aan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland.

Vertaald door dr. Anna P.H. Geurts | Uitgeverij IJzer | april 2021

Keetje op straat mag niet op de leeslijstjes ontbreken dit jaar. Het is een Nederlandse klassieker die pas nu, na honderd jaar, helemaal in het Nederlands te lezen is. Auteur Neel Doff groeide op in Nederland, schreef over Nederland, maar publiceerde in het Frans. Haar roman (Keetje trottin) is in Nederland en Vlaanderen vooral bekend door een ingekorte bewerking uit de jaren 70. Dit is de eerste volledige vertaling.

Keetje op straat gaat over de kindertijd van een arbeidersmeisje in Amsterdam in de negentiende eeuw. Bij verschijnen in 1921 sneed het boek ongemakkelijke thema’s aan, waaronder vrouwelijke seksualiteit, homosociale aantrekking, seksueel geweld, een kinderleven in de sloppen en een gebrek aan klasse- en gendersolidariteit, waardoor het niet altijd op waarde geschat is geweest.

Aan de andere kant gaat het boek ook over de verbeeldingskracht waarmee de hoofdpersoon zich aan haar eigen haren naar boven weet te trekken, haar leeswoede en haar oog voor schoonheid. In het centraal stellen van een arbeiderskind, en dan ook nog eens een meisje, is de roman revolutionair.

Vertaald door dr. Vincent Hunink | Athenaeum | augustus 2021

Wat hebben we in donkere dagen nu harder nodig dan troost? Die troost kunnen we zoeken bij schrijvers uit de Romeinse Oudheid. Dichterlijke troost bijvoorbeeld, in de Georgica van Vergilius: een prachtig lang gedicht over het landleven en de natuur. Maar echt robuuste troost biedt de filosoof Seneca. En wel door grondig na te denken juist over ellende en te kijken wat we eraan kunnen doen. De kern ervan is: verander je eigen houding, word innerlijk weerbaar. Ballingschap bijvoorbeeld is niet erg. Een wijze is overal thuis, is zichzelf altijd genoeg, is sterk en onafhankelijk. Tegenspoed is eigenlijk zelfs iets goeds: wie veel voor zijn kiezen krijgt, kan zijn kwaliteiten laten zien.

Ideaalbeelden? Zelfbedrog? Seneca’s wijsheden zijn soms irritant maar altijd relevant.

Dr. Jelle Zondag | Boom Uitgevers Amsterdam | mei 2021

Eind negentiende eeuw was sport een activiteit voor een handvol elitaire jonge mannen. Vijftig jaar later waren sportvelden in alle uithoeken van het land te vinden, was gymnastiek een verplicht onderdeel van de lesprogramma’s en deden Nederlanders buiten school- en verenigingsverband fanatiek aan lichamelijke opvoeding en sport.

Deze onstuitbare opmars was het werk van een bont gezelschap sport- en beweegpropagandisten. Zij schreven bibliotheken vol en reisden stad en land af om het grote publiek en politiek het belang van dit nieuwe maatschappelijke verschijnsel duidelijk te maken. Sport was voor deze propagandisten namelijk veel meer dan een plezierige vrijetijdsbesteding. Sport was voor hen een instrument in dienst van een hoger doel: de versterking van ‘het vaderland’.

In Volkskracht reconstrueert Jelle Zondag de opkomst en verspreiding van sport, lichamelijke opvoeding en sportieve beweegpraktijken in Nederland. Aan de hand van de geschiedenis van het bewegingsonderwijs, het Nederlands Olympisch Comité en de Nederlandse scoutingbeweging verklaart hij hoe sport kon uitgroeien tot een alomtegenwoordig fenomeen.

Volkskracht is een ideaal boek voor geschiedenisgeïnteresseerden, sportliefhebbers én mensen die kritisch staan tegenover moderne obsessies met sporthelden en sportzomers. Het belicht de historische oorsprong van hedendaagse opvattingen over de kracht van sport en beschrijft het militaristische en nationalistische vocabulaire waarin deze opvattingen werden verwoord.

Dr. Nathalie de Haan en prof. dr. Eric M. Moormann | Sidestone | december 2021

Domitianus, die tussen 81 en 96 regeerde, is de geschiedenis ingegaan als een van de slechtste keizers die het Romeinse Rijk gekend heeft. Een onberekenbare en wrede despoot, die zelfs zou hebben geëist als dominus et deus (‘heer en god’) te worden aangesproken. Dit is althans het beeld dat auteurs als Tacitus, Plinius de Jongere, Suetonius en Cassius Dio ons voorschotelen. Na de moord op Domitianus velden zij een vernietigend oordeel over de man en zijn beleid. Recent onderzoek nuanceert dit beeld. Het hoe en waarom daarvan wordt in dit boek verdiept. Niet om Domitianus in ere te herstellen – geen enkele Romeinse keizer verdient de kwalificatie ‘goed’, allen waren autocraten pur sang. Wel om beter te begrijpen hoe de macht in de eerste eeuw werd vormgegeven en gepercipieerd door verschillende groepen in de samenleving. Na de moord op Domitianus volgde diens karaktermoord, en juist dat aspect vertelt veel over Romeinse normen, waarden en tradities, en de verwachtingen die men van keizerschap had.

Het boek God op Aarde. Keizer Domitianus verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden (17 december – 22 mei 2022), waarvan de auteurs samen met Claire Stocks (Newcastle University, affiliated researcher RICH) en Aurora Raimondi Cominesi (RMO, promotie Radboud Universiteit 2019) de gastconservatoren zijn.

Dr. Marc Smeets | Uitgeverij Verloren | september 2021

Lezen tijdens de donkere decembermaand? Voor het haardvuur? Languit onder de kerstboom? Op de bank onder een dekentje? Dan is dit boek over de Parijse Hollander Joris-Karl Huysmans (1848-1907) een must. Joris-Karl Huysmans (1848-1907) wordt door velen tot de fine fleur van de Franse letteren gerekend. Zelf omschreef hij zich graag als een ‘Parijse Hollander’. Met het hoofd in Frankrijk, met het hart in Nederland en met de pen in een spagaat werkte deze auteur aan een uitzonderlijk oeuvre, doorspekt met verwijzingen naar – en reflecties op – de Nederlandse cultuur, volksaard, schilderkunst en religie. Dit boek staat boordevol verrassende beelden van de Nederlandse cultuur, volksaard, schilderkunst en religie gezien door een Franse bril. Met tips voor wie graag wil reizen vanuit zijn luie stoel!

Dr. Laura Visser-Maessen | The University of North Carolina Press | mei 2021

Wie aan de Amerikaanse burgerrechtenbeweging denkt, denkt aan charismatische leiders als Martin Luther King. Een bij het grote publiek minder bekende zwarte leider is Robert Parris Moses (1935-2021) van de organisatie Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC). Onterecht, want zijn visie en unieke manier van leiderschap is onontbeerlijk geweest voor het succes van deze beweging. In tegenstelling tot King stelde hij zich bescheiden op en slechts in dienst van de zwarte bevolking in Mississippi. Onder zijn leiderschap en met groot gevaar voor ieders leven faciliteerde SNCC deze groep van veelal arme plantagearbeiders in hun strijd om het stemrecht, waarbij het ontwikkelen van ‘lokaal leiderschap’ centraal stond. Daaruit vloeiden onder meer het roemruchte Freedom Summer project van 1964 en de politieke partij de Mississippi Freedom Democratic Party. Deze gebeurtenissen speelden een grote rol in de totstandkoming van de Voting Rights Act van 1965 en maakten van Moses — tot zijn eigen ergernis — een held van legendarische proporties. Deze biografie van Moses vertelt hoe deze successen in de praktijk tot stand konden komen, maar belicht ook de moeilijkheden van zijn ideaal om de onzichtbare zwarte bevolking van Mississippi de helden van hun eigen strijd te maken in een samenleving gericht op het verheerlijken van individueel leiderschap.

Prof. dr. Frank Mehring | De Gruyter | december 2021

Winold Reiss, een opmerkelijk veelzijdige schilder, ontwerper en leraar, werd beschreven door P.W. Sampson in DuPont Magazine als een "moderne Cellini" die onmiddellijke categorisering en labels trotseert. Reiss blijft een mysterie voor veel kunstcritici, en hoewel Sampson zich misschien niet bewust was van de profetische kwaliteit van zijn karakterisering van een belangrijk kenmerk van Reiss' werk -  wat waar was in 1931 is net zo scherpzinnig in het nieuwe millennium: "Winold Reiss zal niet worden geclassificeerd.”
Deze bloemlezing  presenteert als eerste essays van kunsthistorici en cultuurwetenschappers om de rijke en grotendeels onbekende kunst van Winold Reiss (1886-1953) te herontdekken, waarmee een nieuw, voorheen onaangeboord visueel archief van multicultureel modernisme wordt geopend. Het boek presenteert meer dan 250 portretten, muurschilderingen, grafische en interieurontwerpen van de kunstenaar en is een essentiële studie voor wetenschappers en iedereen die geïnteresseerd is in moderne kunst in een Europees-Amerikaanse context.

The Multicultural Modernism of Winold Reiss (1886–1953) is een ideaal cadeau voor onder je kerstboom omdat het opvallend kleurrijke beelden van het modernisme combineert met wetenschappelijke achtergrondinformatie. Wie tijdens de kerstperiode niet graag leest, zal zeker genieten van de prachtige beelden.

Christoph van den Belt | Uitgeverij Prometheus | december 2021

In 1967 en 1971 verschenen op de Nederlandse dagbladmarkt twee nieuwe dagbladtitels: het Nederlands Dagblad (ND) en het Reformatorisch Dagblad (RD). Hun komst was verrassend, want het aantal kranten nam in die tijd juist af. Bovendien week hun karakter af van de journalistieke trend. Dagbladen als Trouw en de Volkskrant schudden hun christelijke veren voorzichtig af en oriënteerden zich op een algemeen publiek. Het ND en het RD daarentegen wierpen zich elk op als vertegenwoordiger van een specifieke gereformeerde gemeenschap. Zij zagen zich bedreigd door de secularisatie en presenteerden zich als de hoeders van christelijk Nederland. Eigentijds en eigenzinnig werpt licht op het ontstaan en de ontwikkeling van deze twee kranten. Welke plaats hebben ze binnen de journalistiek? Zijn ze als relicten uit een tijd waarin Nederland christelijk was, gedoemd tot verdwijnen? Of zijn het eerder vertegenwoordigers van dynamische gemeenschappen? Met de beantwoording van dit soort vragen biedt Eigentijds en eigenzinnig inzicht in de geschiedenis van deze kranten. Hiermee ontstaat een kleurrijk beeld van een typisch Nederlands fenomeen: het bestaan van een grote diversiteit aan geloofsovertuigingen. Kortom, ben je of ken je iemand die meer wil leren over de wondere wereld van de Biblebelt? Dan is Eigentijds en eigenzinnig het perfecte boek voor onder de kerstboom!