Mijn regel is vlieg in ieder geval nooit ergens naar toe waar je alleen luistert, maar alleen als je ergens spreekt.
1. Hoe belangrijk zijn (verre) reizen voor jou als professional om je werk te doen / je netwerk op te bouwen/ te onderhouden? Met andere woorden kun je een goede wetenschapper zijn als je minder vliegt?
Ik heb al zo’n 20-25 jaar geleden besloten om voor mijn werk niet meer te vliegen. Mijn toenmalige promotor vroeg zich af of dat wel een goed idee was in verband met congressen en dergelijke. Toch heb ik ervoor gekozen. Tien jaar geleden heb ik één uitzondering gemaakt. Toen was er een bijeenkomst in Spanje exact over het onderwerp waar ik mee bezig was. Daar heb ik wel gemerkt dat als vakgenoten in het echt met elkaar discussiëren er heel veel uitkomt voor artikelen.
De gespecialiseerde wetenschappers die op mijn precieze onderwerp zitten, bevinden zich niet op dezelfde universiteit als ik en ook niet binnen 100 km. Het is een afweging tussen de baten van face to face afspreken en het milieu. Ik kies dan voor het milieu.
Of je als (jonge) wetenschapper op deze manier een goed netwerk op kunt bouwen zit hem in het woord ‘goed’. Voor mij als filosoof gaat het om ‘voldoende goed’. Want laten we eerlijk zijn, het kan niet even goed op verschillende manieren. Dus het is een keuze die je moet maken. Voor mij is het milieu zo belangrijk is, dat ik vind dat sommige dingen gewoon minder zouden moeten, ook voor jonge wetenschappers.
2. De Radboud Universiteit en het Radboudumc streven naar CO₂-neutraal reizen in 2030. Is dat haalbaar denk je en waarom wel of waarom niet?
CO2-neutraal reizen in 2030 is alleen haalbaar als we emissies compenseren met bijvoorbeeld bosaanplant. Maar daaraan zitten morele haken en ogen. Ten eerste is het de vraag of het de reis minder verkeerd maakt; je had immers ook zonder reizen bos kunnen aanplanten. En het is eigenlijk je schuld afkopen…
Bedenk dat we ook internationale medewerkers en studenten aannemen. Dit creëert extra vliegverkeer naast het woon-werktransport. Er is hierdoor extra familietransport, bijvoorbeeld tijdens kerst of voor familiebezoek.
3. Hoe kunnen we medewerkers stimuleren om duurzamer te reizen?
Ik vind prijsprikkels heel belangrijk. Maak het verplicht om vluchten via het reisbureau van de universiteit te boeken en laat het reisbureau een hogere prijs doorberekenen voor het ticket. Als het vliegen duurder is, kan men zelf beslissen of de activiteit waarvoor wordt gevlogen die hogere prijs nog waard is. Nu is vliegen zo goedkoop dat niemand een reële afweging maakt. Vliegtickets worden meestal betaald uit afdelingsbudgetten, dus als afdeling overweeg je de reizen. Het verschil in prijs investeert de universiteit dan in groene projecten.
Milieuproblemen zijn sociale dilemma’s. Milieuproblemen veroorzaken we met zijn allen en we kijken naar elkaar. Daarbij denken we vaak dat een ander het wel voor je oplost. Dat dilemma doorbreken we alleen met beleid, maar we zullen moeten starten met bewustwording. Met voorlichtingscampagnes maken we mensen bewust en durven ze elkaar ook aan te spreken. Dit is een noodzakelijke eerste stap. Maar dat is ook een lastige. Grensoverschrijdend gedrag bijvoorbeeld is voor de meeste mensen overduidelijk dat dat niet kan, maar zo helder is het bij de meeste mensen nog niet met betrekking tot het verzieken van het milieu. Dat maakt ook dat we elkaar hier minder op aanspreken. Uiteindelijk heb je om een beleid er doorheen te krijgen draagvlak nodig, want bewustwording alleen zet mensen onvoldoende aan tot actie.
Tijdens corona hebben we gezien welke gedragswijzigingen er allemaal mogelijk waren door nieuw beleid in te voeren. We hadden een mondkapje op, wasten onze handen, liepen in dezelfde richting door het gebouw. Dit ging allemaal prima. Klimaatverandering is een grotere crisis dan corona. Als je vindt dat er een klimaatcrisis is, haal je het niet in je hoofd om naar een congres te vliegen. Als universiteit zou je moeten zeggen ‘Deze planeet gaat kapot door klimaatverandering. We gooien het roer radicaal om.’ Men heeft het over een klimaatcrisis, maar het gevoel van urgentie past er niet bij. Bij een crisis hoort een radicaal beleid en geen bewustwording.
Als je werkelijk vindt dat er een klimaatcrisis is, haal je het niet in je hoofd om naar een congres te vliegen.
4. Ben je door de coronacrisis anders gaan kijken naar reizen voor je werk en het digitale alternatief? En zo ja, hoe?
Door corona ben ik gedwongen om meer digitaal te doen. En door trial & error ben ik erachter gekomen wat het beste werkt. Mijn colleges gaf ik digitaal en in het begin moest ik erg wennen dat er maar weinig mensen in beeld konden zijn. Daarnaast was het afhankelijk van het onderwerp of er voldoende interactie was. Ik merk, nu ik weer op de campus rondloop, dat door er fysiek te zijn interactie beter gaat. Maar door de coronacrisis weten we nu dat digitaal niet onmogelijk is.
Mijn ervaringen met digitaal vergaderen zijn positief. Ik ben daar nu veel minder huiverig voor dan voorheen. Ik ben bijvoorbeeld voorzitter van de milieufilosofen Nederland en vroeger spraken we dan in Utrecht af. Dat betekende flink wat reistijd voor iedereen. En nu doen we het via zoom. Die vergaderingen zijn veel beter en beter bezocht.
5. Wat vind je van het beleid om niet meer te vliegen naar steden die binnen zeven uur met duurzame alternatieven te bereiken zijn?
De econoom in mij zegt dat dit juist een prikkel geeft om verdere reizen te boeken. Waarom zou je 7 uur in een trein gaan zitten als je ook een verdere bestemming kan kiezen die bijvoorbeeld op tien uur afstand ligt met de trein, maar dan daar in twee uur kan zijn met het vliegtuig? Ik denk daarom dat het duurder maken van vliegen, zowel op de korte als op de lange afstand, meer zoden aan de dijk zet.
6. Ver reizen naar conferenties kan een privilege zijn; gevestigde wetenschappers van kapitaalkrachtige instituten hebben vaak een streepje voor. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat wetenschappers wereldwijd een gelijke(re) kans krijgen om een internationaal netwerk op te bouwen, ongeacht hun achtergrond? Met andere woorden, hoe maak je conferenties en onderzoek inclusiever?
Die gelijkere kansen krijg je uiteindelijk alleen voor elkaar als de welvaart rechtvaardiger wordt verdeeld. Een voorlopige oplossing is om universiteiten in armere landen met financiële middelen te helpen hun digitale voorzieningen te verbeteren. En als we nou gewoon alle congressen alleen nog maar digitaal organiseren, dan kunnen zij er ook veel meer bij zijn. En het is beter voor het milieu.
7. Wil je nog iets over duurzaam reizen kwijt?
Er zijn duidelijke regels nodig. In functioneringsgesprekken moet er geen bonus meer staan op congresbezoek of tijdelijke werkaanstellingen in verre bestemmingen. Natuurlijk kan internationalisering bijdragen aan de kwaliteit van het academische werk, maar de impact op het milieu moet worden meegewogen.
Mijn standpunt wordt zeker niet door alle collega wetenschappers gedeeld. In hun ogen is wetenschap een essentiële menselijke activiteit en is reizen daarvan een noodzakelijk onderdeel. Ergens kan ik mij die houding ook voorstellen: de bulk van de vluchten wordt voor vakantie gemaakt en als wetenschapper denk je dan dat vakantievluchten zoveel nuttelozer zijn dan een congresbezoek, dus waarom zou je dat laatste dan achterwege laten? Ook dat hoort bij het sociale dilemma waar ik het eerder over had. Iedereen vindt dat eerst de ander wat aan het klimaat moet doen. Het zou daarom goed zijn als academici zich zouden realiseren dat er ook goede wetenschap mogelijk is met veel minder mobiliteit. Ik realiseer me zeker dat je er wat mee verliest, maar dat geldt voor iedereen. De wetenschap is hier niet uniek in.
Er zijn voortrekkers nodig, wetenschappers die beginnen op een andere manier hun werk te organiseren. Het gaat ook om geloofwaardigheid van je boodschap. In mijn colleges gebruik ik Greta Thunberg als sterk voorbeeld. Zij wordt door alle wereldleiders uitgenodigd en zou overal haar boodschap kunnen uitdragen op het wereldtoneel. Maar ze gaat maar naar enkele plekken, want ze neemt geen vliegtuig. Haar boodschap zou nooit zo helder zijn als ze dat wel deed. Het heeft zo'n impact omdat haar gedrag consistent is met haar boodschap. Ook voor wetenschappers geldt daarom: practice what you preach.