Waarom ben je dit artikel aan het lezen? Je doet het vast vrijwillig, maar betekent dat ook dat je het uit vrije wil leest? Waarom lees je het dan? Hoe ben je hier terechtgekomen? Je hebt er vast goede redenen voor. Misschien vind je filosofie wel heel interessant of misschien is het slechts een opdracht voor school. Maar waarom zijn die redenen er? Als je dan verder graaft, zie je dat er redenen zijn voor die redenen. Zo zou je kunnen zeggen dat er altijd een achterliggende oorzaak te vinden is. Misschien hebben je geboorteland, je DNA of je humeur keuzes wel beïnvloedt. Eigenlijk heb je dus geen controle over een groot deel van je leven. Je kiest je DNA immers niet.
Met de wetten van de natuurkunde kan je de beweging van een steen heel goed voorspellen. En als wij net als die steen allemaal uit atomen en moleculen bestaan, zijn wij dan ook niet net zo vrij als een steen? Een steen gaat waar de wind, water, of wezens hem naartoe slepen. Met de juiste informatie kan je precies voorspellen hoe een steen gaat vallen. Dus als je alle factoren rondom een mens weet, zou je in theorie misschien ook precies kunnen voorspellen wat een mens gaat doen.
Dit is een van de kwesties die centraal staat in het filosofisch debat rondom de vrije wil; determinisme. Elke gebeurtenis lijkt namelijk al van tevoren bepaald te zijn door een onderliggende reden, inclusief menselijke handelingen. Hoe is dit te meten bij de ervaring van de mens zelf? Wij voelen ons heel vrij en vrijheid van meningsuiting is een van de belangrijkste aspecten van een democratie. En wat gebeurt er met ons rechtssysteem als wij geen vrije wil hebben? Is een crimineel dan nog wel schuldig? En als hij niet schuldig is, is het dan wel rechtvaardig om hem te straffen?
Interessante vragen
- Wat is determinisme?
- Hoe verhoudt determinisme zich tot vrije wil?
- Hoe kan je vrije wil definiëren?
- Zijn mensen onvrije moleculen of mist deze wetenschappelijke benadering iets aan “Het mens-zijn”?
- Hoe verhouden emoties en lusten zich tot vrije wil?
- Is bestraffen gerechtvaardigd als we geen vrije wil hebben?
- Hebben mensen vrije wil? En dieren?
Deze handreiking voor een profielwerkstuk is gemaakt door de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen.