In onze kennismaatschappij is geletterdheid erg belangrijk. Om succesvol te zijn op school, is technisch lezen essentieel, maar het vergt veel oefening. Begeleid hardop lezen is een nuttige manier om te oefenen, maar het is moeilijk om genoeg aandacht te geven aan elke leerling, vooral met steeds meer leerlingen met een buitenlandse achtergrond in Nederlandse en Vlaamse scholen. Daarom zoeken onderzoekers al jaren naar alternatieve oplossingen om dit proces te ondersteunen zodat het beter en efficiënt kan verlopen.
Samenwerking
In 2020 begonnen onderzoekers van het Centre for Language and Speech Technology (CLST) van de Radboud Universiteit met de eerste experimenten voor leessoftware die automatische feedback geeft op hardop lezen. Ze werkten daarvoor samen met Hogeschool Rotterdam, Uitgeverij Zwijsen, en met Radboud spin-off NovoLanguage. Het onderzoeksproject 'Dutch ASR-based Reading Tutor' (DART) werd gefinancierd door het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO). De inhoud van het programma is gebaseerd op de leesmethode Veilig leren lezen van Uitgeverij Zwijsen. In de methode oefenen kinderen onder meer met correct en vlot lezen door woorden, woordenlijsten, zinnen en korte verhalen hardop te lezen. Leerlingen die met het computerprogramma werken, moeten hardop woorden en verhaaltjes voorlezen. De spraakherkenner beoordeelt hoe goed ze lezen en ook hoe snel ze lezen.
Eerste Nederlandse tutor
Het programma is de allereerste Reading Tutor met automatische spraakherkenning (ASH) die is ontwikkeld voor het Nederlands en die directe feedback geeft tijdens het oefenen van technisch lezen. ‘Voor leren lezen in het Engels wordt al jaren onderzoek uitgevoerd naar dit soort systemen en intussen zijn er al verschillende commerciële producten op de markt gebracht’, vertelt projectcoördinator en taal- en spraaktechnoloog Helmer Strik. ‘Over het algemeen gaat het om systemen die leerlingen volgen terwijl ze een verhaal of een boek aan het lezen zijn en die kunnen ingrijpen als het kind aarzelt. Deze systemen gaan ervan uit dat een kind al in staat is om een verhaal of zelfs een boek te lezen. DART kan echter al in eerdere fases van het leren lezen worden ingezet, wanneer leerlingen het technisch lezen nog onder de knie moeten krijgen. In deze fase is het ook belangrijk om veel te oefenen met het hardop lezen van woorden en zinnen, terwijl daarvoor over het algemeen weinig tijd is in de klas.’
Implementatie en verdere ontwikkeling
De resultaten laten zien dat de DART Reading Tutor nuttig ingezet kan worden tijdens het leren lezen. De positieve resultaten van het onderzoek waren voor Zwijsen de reden om al tijdens het onderzoeksproject DART samen met NovoLanguage een nieuwe versie van de 'Reading Tutor' te ontwikkelen. Daarmee is eerst een pilot uitgevoerd op een honderdtal scholen in Nederland en Vlaanderen. Resultaat: enthousiaste leerkrachten en leerlingen. Daarom heeft uitgeverij Zwijsen besloten om vanaf 1 maart 2023 de nieuwe versie van Veilig leren lezen met spraakherkenning beschikbaar te stellen. ‘De testen die we in het onderzoeksproject hebben uitgevoerd bestreken een relatief korte periode, van een paar weken’, zegt Strik. ‘Het is interessant om te zien tot wat voor resultaten meer intensief en langdurig gebruik zou kunnen leiden.’