Buisman: Populair proza in de UB Nijmegen

In dat vierde studiejaar werd ik student-assistent bij Buijnsters. Werkelijk een droombaan, die ik overnam van Jan Zwagemakers. Mijn belangrijkste opdracht was het noteren van vindplaatsen van 18^e-eeuws populair proza, beter bekend als Buismanboekjes, in de Centrale Catalogus in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Van Buijnsters kreeg ik in november 1979 het gedrukte overzicht van de Buismanboeken in fotokopie: Populaire prozaschrijvers van 1600-1815 (Amsterdam 1960). Daarmee heb ik twee jaar lang bijna dagelijks de titels van Buismanboekjes opgezocht in de CC.

Gemiste kans

Overigens is de collectie Buisman (1276 nummers) geveild bij Beijers in Utrecht, in december 1972. Het gerucht gaat dat Buijnsters aan het College van Bestuur heeft gevraagd om de collectie in z’n geheel aan te schaffen voor de universiteit. Dat verzoek is door het College afgewezen. Als het gerucht op waarheid is gebaseerd, dan heeft de universiteit destijds een wetenschappelijke buit van jewelste laten lopen, een gemiste kans waar ik als Buismanfan nog steeds de tranen van in mijn ogen krijg. De veiling had tot gevolg dat de boeken verspreid zijn geraakt, voor zover ze uiteindelijk niet in de collectie van Buijnsters zélf terecht zijn gekomen. Wat een schitterende collectie zou dat voor de UB Nijmegen zijn geweest.

Het vroegste bezit

Zelfs voor mij, als oud-conservator, was een van de verrassendste resultaten van mijn zeer beperkte zoektocht, dat de UB al in haar beginjaren een mooi aantal Buismanboekjes door schenking heeft verworven. Al in de derde kast treft men een Buismanboekje aan: Leerryke verhaalen en zamenspraaken door A.G. Meiszner, Haarlem 1786-1795 (OD 3 c 113, Buisman 1576); zonder enige twijfel een schenking in 1923. HoeweI in Buisman twee vindplaatsen worden opgegeven (KB en UBA), zit het met de edities wat ingewikkelder in elkaar. Volgens de STCN is het Nijmeegse exemplaar het enig bekende van deze editie! Het toont meteen aan dat bij een eventueel Buismanproject niet alleen de Buismannummers moeten worden toegevoegd, maar dat ook elk gevonden exemplaar vergeleken moet worden met de STCN-vingerafdruk om eventuele verschillende edities van elkaar te kunnen onderscheiden.
Andere vroege schenkingen waren OD 22 c 54 (Buisman 2186), L. Sterne, Het leven en de gevoelens van Tristram Shandy, Amsterdam 1779 en OD 81 c 143 (Buisman 1670), De Fransche spion (Harlingen 1781); OD 147 c 116 (Buisman 1938), Het geschaakt boerinnetje, of de deugdzame Lucile (Den Haag 1781), waarvan maar drie exemplaren bekend zijn; OD 167 c 154 (Buisman 1557), Belisarius naar het Fransche van den heere Marmontel, 2^e druk, Amsterdam 1768; OD 170 c 96 (Buisman 784), N. Heinsius, Den vermakelyken avanturier, 2^e druk, (Amsterdam 1703), waarvan maar twee complete exemplaren bekend zijn (KB en UBN) en waar schitterende liefdesverhalen in staan.
De annotatie “niet bij Buisman” is, heb ik al vroeg van Buijnsters geleerd, van groot belang voor onderzoek! Dat geldt bijvoorbeeld voor het allereerste Buismanboekje dat de UB in 1923 als schenking ontving. Het staat in kast 2 (OD 2 c 227): Anthony Gavin, Historie van de bedriegerijen der priesters en monniken in Spanje. Buisman 616 en 617 (OD c 2226) zijn uitgaven van 1727-1728. Het UB exemplaar is echter een editie uit 1732, die niet bij Buisman staat vermeld! En zo zijn er meer in de UB!
Hoogst opmerkelijk is OD TBI 39 c 20: Historie van den heer William Harrington, volgens de beschrijving uitgegeven in 1773. Buisman 842 geeft dezelfde titel, vier delen, met jaar van uitgave 1772. Beide exemplaren zijn uitgegeven in Amsterdam bij S.J. Baalde, met gravures van Simon Fokke (1712-1784). Maar het UB-exemplaar bestaat alleen uit dl.3-4. Buisman 842 geef geen enkele vindplaats. In de Leydse courant is te lezen dat deel 1-2 op van 16 december 1772 werden gepubliceerd door uitgever Baalde. Deel 4 verscheen op 11 december 1773. De enige mogelijke conclusie is dat de jaren van uitgave bij Buisman 1772-1773 moeten zijn en dat TBI OD 39 c 20 simpelweg de twee laatste delen zijn van Buisman 842. Het is, in Nederland, in ieder geval het enig bekende exemplaar! Blijft natuurlijk de vraag waar dl.1-2 zich bevinden.

Verworven door Buijnsters?

Het moet haast wel dat Buijnsters oude drukken heeft aangeschaft voor de bibliotheek van het Instituut Nederlands, met daaronder ongetwijfeld Buismanboekjes. De oude drukken van de instituutsbibliotheek zijn in 1980 overgeplaatst naar de UB. Men herkent ze nog altijd aan de overweldigende hoeveelheid gekleurde stickers op de ruggen. Het aankoopregister bestaat helaas niet meer en daardoor is het niet mogelijk na te gaan welke Buismanboeken Buijnsters voor de universiteit heeft verworven op veilingen of bij antiquariaten. Maar Buisman 1768, Gerrit Paape, Mijne vrolijke wijsbegeerte, Dordrecht 1792 (signatuur OD 286 c 208), is hoogstwaarschijnlijk door Buijnsters in de UB terecht gekomen. Dat kan ook gelden voor de in 1984 aangeschafte Buismanboekjes Buisman 1184 (Cleopatre, Amsterdam 1742), Buisman 1538 (Eenen Turkschen spion, 1710-1720) en Buisman 200 (Boekzaal der heeren en dames, 1762-1765).

De allermooiste

Maar voor mij blijft de allermooiste aankoop natuurlijk Buisman 1642. Oude drukken had ik als conservator altijd alleen gekocht bij antiquariaten (De Graaf, Van der Steur, Kool) en op veilingen (Beijers, Van Gendt, Van Stockum, Burgersdijk & Niermans, Bubb Kuyper). Totdat Eefje Roodenburg, de toenmalige gastconservator, mij vroeg of ik mee wilde naar de boekenmarkt van Doesburg, op zondag 16 mei 2015. Met boeken is het altijd genieten, maar die dag motregende het en het was erg koud en de verkleumde lijven snakten naar een lunch in de warmte van De Waag. Bij de allerlaatste kraam, in de Gasthuisstraat naast het laatste raam van De Waag, zagen we de enige twee oude drukken van de boekenmarkt, waarvan de ene onmiskenbaar met een typische Buismantitel: Carolina van Lichtfield (Leiden 1788). Maar ja, boekenmarkt, dus ik aarzelde, maar na vier wijze woorden van collega Roodenburg, was de koop gesloten. Toen we de volgende dag in de UB Buismans Populaire prozaschrijvers raadpleegden, bleek dat wij voor de Bijzondere Collecties niet alleen een echt Buismanboek hadden verworven, maar dat het ook nog het enig bekende exemplaar ter wereld was. Het gevoel van euforie op dat moment, is gewoon niet te beschrijven!