Microfoon
Microfoon

Debatbingo: wat zeggen politici om je te overtuigen van hun verhaal?

Het is een vast onderdeel in aanloop naar de verkiezingen: in een reeks verkiezingsdebatten presenteren lijsttrekkers hun beleidsplannen én zichzelf aan tv-kijkend Nederland. Welke trucs en technieken gebruiken ze om goed mogelijk voor de dag te komen? Dat analyseren Bé Breij en Yvette Linders van Peitho, het Radboud expertisecentrum voor retorica. ‘Het gaat vaak over prestaties uit het verleden.’

Het zou kunnen dat  de lijsttrekkers er nog even in moeten komen. Maar in de eerste lijsttrekkersdebatten van RTL en Radio 1 vlogen de vonken er nog niet van af, begint Bé Breij. ‘Misschien zou het met de aanwezigheid van Geert Wilders wat harder geweest zijn, maar nu was het wel heel beschaafd. In andere debatten gaat het er soms feller aan toe.’ Het WNL runners-up-debat dat haar collega Yvette Linders analyseerde leek zich wel in een ander land af te spelen dan die andere twee debatten. ‘De nummers twee beten elkaar meermaals toe dat ze er een potje van hadden gemaakt of onbetrouwbaar waren. Als nummer twee op de lijst heb je wellicht wat meer ruimte dan de lijsttrekker om er hard op te rammen.’

Wat zowel Breij als Linders opviel aan de eerste debatten van deze campagne is de neiging om terug te blikken: op hun eigen prestaties in vorige kabinetten of op de niet nagekomen beloftes van andere partijen. Linders: ‘Wat ook in het oog sprong was de nadruk op de positie en vooral het imago van Nederland op het internationale toneel, met name door JA21 en de PVV. Andere landen zouden ons uitlachen, Nederland zou voor gek staan en dat zou de Nederlandse reputatie als betrouwbare handelspartner schaden.’

Bé Breij

Spelen met woorden

Breij en Linders bestudeerden de debatten niet om te kijken in hoeverre de deelnemers elkaar in de haren vlogen, maar om te kijken hoe politici hun boodschap verkondigen en welke debattechnieken en retorische trucs ze daarvoor inzetten. 

‘Er wordt voortdurend geframed en geherformuleerd tijdens debatten’, legt Breij uit. ‘Soms expliciet, zoals door JA21 die de door het CDA voorgestelde extra vrijheidsbijdrage omdoopte tot de Bontenbalbelasting.’ Maar soms proberen sprekers dat juist heel onopvallend te doen, vult Linders aan. ‘Bijvoorbeeld door net te veranderen wat de ander zegt en iets als “50 procent van de verdachten” te veranderen in “50 procent van de daders”. Politici spelen veel met termen en zeker wanneer ze maar één woordje veranderen kan het je zomaar ontgaan dat ze een ander frame kiezen of zaken verdraaien.’

Een andere trend qua framing is het zelf creëren van consensus, zien Breij en Linders, bijvoorbeeld door iets zo vaak een crisis te noemen dat veel mensen ervan uit gaan dat iets daadwerkelijk een crisis is. ‘Dan kun je politici dingen horen zeggen als: “Ja maar in tijden van crisis”, waarna ze uitleggen welke andere regels dan gelden en welk uitzonderlijke beleid daar bij past’, vertelt Linders.

Jij-bakken, valse dilemma’s, stromanargumenten: politici deinzen er ook niet voor terug om drogredenen te gebruiken tijdens debatten. Persoonlijke aanvallen vielen in de eerste debatten mee, al beet Frans Timmermans Rob Jetten tijdens het tweede RTL-debat wel toe dat hij jokte. Valse dilemma’s komen daarentegen in iedere verkiezingscampagne terug. ‘Politici stellen dan twee opties voor alsof je eruit moet kiezen, terwijl het in praktijk niet óf het een, óf het ander hoeft te zijn.’ 

Een andere drogreden die Breij en Linders terugzagen, is de hellend vlak-argumentatie waarmee de SP het FVD van repliek diende op haar standpunt om weer gas te gaan winnen in Groningen. ‘Eerst is het Groningen, dan Zeeland en vervolgens Limburg’, stelde de SP, daarmee suggererend dat de ene keuze onvermijdelijk tot de ander leidt, terwijl dat niet perse zo is.’

Yvette Linders

Zuiver debatteren is iets anders dan succesvol debatteren

Politici mogen dan niet altijd even zuiver debatteren, voor hun succes maakt het weinig uit, concluderen Breij en Linders. ‘Het gaat er natuurlijk om voor wie je iets zegt en als je je achterban kan bereiken zonder je daarbij te houden aan de regels van een goed debat, slaag je alsnog in je opzet.’ 

Eén van de dingen waar debatterende politici écht terughoudend in zijn, is het zich negatief uitlaten en over een hele groep kiezers. ‘De enige die ik dat tot nu toe een beetje zag doen, was JA21-nummer twee Annabel Nanninga die stelde dat Gazademonstranten “nuttige idioten” zijn die “het werk van Hamas doen”’, vertelt Linders. ‘Je wil natuurlijk niet dat je een groep potentiële kiezers wegjaagt, dus politici doen dit eigenlijk alleen als ze er vrij zeker van zijn dat de groep die ze wegzetten toch al niet op hun partij gaat stemmen.’

Ga je komende dagen nog één van de verkiezingsdebatten volgen? Dan weet je waar je op welke trucs je kan letten. Maar om de debatten net wat leuker te maken, hebben Breij en Linders ook een lijst samengesteld met veelvoorkomende uitspraken tijdens debatten. ‘Je kan er de klok op gelijkzetten dat iemand Nederland het braafste jongetje van de klas noemt of een opponent ervan beticht met een moreel vingertje te zwaaien. En een verkiezingsdebat is eigenlijk ook niet compleet zonder dat iemand begint over de gewone man, hardwerkende gezinnen of verstikkende regeldruk.’

Speel de Radboud Recharge Debatbingo

Schuldenberg, huishoudboekje, zwabberbeleid… bingo. Om verkiezingsdebatten nog interessanter te maken, is er nu de Radboud Recharge Debatbingo. Veel kijk- en krasplezier!

Download de bingokaarten

Bingokaart Radboud Recharge

Contactinformatie

Thema
Media & Communicatie, Politiek, Taal