Alleen in het Nederlands
Zo interessant als Cornelisses theorie is, zo lastig is die wetenschappelijk te bewijzen, vertelt Mulder. ‘Je kunt er moeilijk de vinger op leggen of ons gebruik van modale partikels samenhangt met de Nederlandse volksaard of dat ze te maken hebben met de structuur van de taal.’ Mulder maakt een vergelijking met het Spaans. ‘In het Spaans wordt de gebiedende wijs voornamelijk op een manier gebruikt, bijvoorbeeld ‘Siéntate’ (Ga zitten). In het Nederlands doe je dat meestal niet zonder partikels. Die geven net even een andere draai aan de gebiedende wijs, denk aan ‘Ga even zitten’, ‘Ga maar zitten’ of ‘Ga toch zitten’. Maar het Spaans heeft weer andere middelen om wat je zegt te nuanceren of sterker aan te zetten.’
Om tot inzichten te komen over modale partikels, bekijken Mulder en zijn collega’s heel nauwkeurig hoe ze worden gebruikt in gesproken taal, onder meer door datasets van ondertitels uit films en series te analyseren. Zo zoomde hij samen met Helen de Hoop in op het gebruik van het woordje ‘hoor’ aan het eind van zinnen. ‘We gebruiken ‘hoor’ op allerlei manieren. Onder meer om iemand gerust te stellen, iemand te waarschuwen of ergens op aan te dringen. We ontdekten dat je door ‘hoor’ te gebruiken altijd betrokkenheid met de ander wil uitdrukken en zoekt naar eensgezindheid.’ Een ander voorbeeld is het woord ‘eigenlijk’. ‘Dit woord gebruik je als spreker voordat je nieuwe informatie met iemand deelt, iets wat de luisteraar niet verwacht, zoals in de zin ‘eigenlijk lust ik geen koffie’.’
Rekening houden met elkaar
Wanneer we deze woorden gebruiken in gesproken vorm, staan we niet stil bij alle subtiele betekenissen. Mulder: ‘Voor mensen die Nederlands leren, zijn modale partikels daarom lastig onder de knie te krijgen. De talloze betekenissen van deze woordjes vind je lang niet allemaal in een woordenboek.’ Niet voor niets stelt Cornelisse, die Nederlands doceerde in Sheffield, dat studenten veel meer als Nederlanders klinken zodra ze de partikels in hun zinnen verwerken.
Het onderzoek naar modale partikels draagt bij aan een beter begrip over hoe mensen met elkaar communiceren. ‘Deze woordjes illustreren hoeveel rekening we bewust én onbewust met elkaar houden in gesprekken. We kruipen als het ware in het hoofd van de ander wanneer we woorden als ‘eigenlijk’, ‘toch’ of ‘hoor’ gebruiken. Communiceren is een gezamenlijke activiteit waarbij mensen de dingen die ze zeggen voortdurend op elkaar afstemmen.’
