Recent kondigde het RIVM aan dat het Nationaal Preventieakkoord niet voldeed: Nederlanders eten nog altijd te veel en sporten consequent te weinig. Al langer bestaat er in Nederland niet alleen twijfel aan, maar zelfs openlijke afkeer van de alom gepropageerde gezonde levensstijl. Vanaf de jaren zeventig weet een bonte groep aan felle activisten en mediagenieke dokters dit tegengeluid steeds beter in populaire kranten te krijgen, zo laat historicus Jon Verriet van de Radboud Universiteit zien in een publicatie in het tijdschrift Cultural and Social History.
In de westerse wereld vindt al sinds de jaren vijftig een ware oorlog tegen obesitas plaats. ‘Experts en overheidsinstanties vertellen de Nederlandse burger al decennia dat die minder moet eten en meer moet bewegen’, zo licht Verriet toe. En hoewel mensen na de Tweede Wereldoorlog steeds meer zijn gaan uitgeven aan dieetregimes en sportabonnementen, blijkt uit peilingen dat we onszelf toch steeds minder gezond en steeds minder mooi vinden.
Body positivity
In Nederland werd iets later, in 1981, de feministische actiegroep Vet Vrij opgericht. Geïnspireerd door ‘zusterclubs’ in de Verenigde Staten organiseerden zij een aantal keer de populaire Dikke Vrouwendag, waarbij vooral lichaamsacceptatie een belangrijk doel is. In hun klachtenboek schreven zij bovendien kritisch over medische autoriteiten, die vaak ‘hun vooroordeel al klaar hebben’.
Het was tegen die tijd dan ook langzamerhand duidelijk geworden dat gezond leven zo eenvoudig niet is. Het ‘jojo-effect’ raakte bekend: diëten werken vaak niet op de lange duur. Journalisten vonden de moraliserende toon over de gezonde levensstijl bovendien onrechtvaardig, omdat gezondheid en inkomen duidelijk aan elkaar zijn gerelateerd. Ook medische experts problematiseerden steeds vaker het afkondigen van de ideale leefstijlkeuzes. ‘Zij meenden dat concrete overheidsmaatregelen het maken van gezonde keuzes betaalbaarder en makkelijker zouden kunnen maken.’
De ‘expert’ krijgt het moeilijk
Zo ontstonden er uiteindelijk in de jaren tachtig steeds meer barstjes in het populaire idee dat gezondheid is af te dwingen met goede voeding en lichaamsbeweging. Steeds vaker was er zelfs plaats in kranten voor openlijke spot. Joggers, zo meenden sommigen bijvoorbeeld, geven zich over aan een ‘collectieve gekte’: hun extreme behoefte aan fitheid is haast ziekelijk. In dit decennium werd dan ook steeds vaker het recht om ongezond te leven verdedigd, bijvoorbeeld door de Amerikaanse groep Couch Potatoes.
‘Een belangrijk effect van al deze tegenstrijdige leefstijladviezen is dat de positie van de medische expert in Nederlandse media steeds meer onder druk kwam te staan.’ De complexe boodschappen van wetenschappers (‘Is dikheid ongezond? Ja en nee’) zorgen aan het einde van de twintigste eeuw dat er in het publieke debat over de volksgezondheid meer ruimte kwam voor ‘ervaringsexperts’, met hun eigen waarheidsclaims. Met het resultaat, een chaotische brei van leefstijladviezen, leven we nog altijd.
Historicus Jon Verriet deed zijn onderzoek naar historische weerstand tegen de ‘gezonde levensstijl’ met behulp van duizenden artikelen uit Amerikaanse en Nederlandse kranten.
Publicatie
Jon Verriet (2021) Resisting the idealised ‘healthy lifestyle’: medical mavericks, fat activists, and Couch Potatoes in U.S. and Dutch newspapers (1967-1989), Cultural and Social History, DOI: 10.1080/14780038.2021.1933700
Meer weten? Neem contact op met
- Jon Verriet, j.verriet [at] let.ru.nl (j[dot]verriet[at]let[dot]ru[dot]nl)
- Persvoorlichting & wetenschapscommunicatie Radboud Universiteit, media [at] ru.nl (media[at]ru[dot]nl), 024 361 6000