Ontmoetingsreiziger
De ogenschijnlijke tegenstelling dat ook zijn boek boven op een grote stapel leesvoer komt te liggen, pareert Bransen door het leesvoer in te zetten als motor voor verandering. ‘Woorden zijn daden’, aldus de hoogleraar in een toelichting bij zijn boek. Met een nieuw idioom zet Bransen deze ambitie kracht bij, met woorden die verleiden anders te denken, en dus vooral: anders te handelen.
Neem het woord ‘ontmoetingsreiziger’, dat Bransen in plaats stelt van de ontdekkingsreiziger. Je betreedt de wereld niet om te nemen, om te heersen, maar om te luisteren, tevens om te benadrukken dat je niet naar ‘iets’ op zoek bent, maar naar ‘iemand’: door ruimte te maken voor nieuwe en mogelijk nog niet gehoorde stemmen, wordt je wereld groter, en belangrijker: word je uitgenodigd om niet vanuit een vooringenomen blik de wereld te betreden.
Zo nodigt het boek uit een om andere bril op te zetten, wat wordt benadrukt in de hoofdstuktitels, steeds een begrippenpaar dat wil verleiden tot nieuw gedrag, “van controle naar toewijding”, of “van cockpit naar speelveld” – dat laatste dus het terrein waarop niet wordt gestuurd, maar geluisterd. Door het hele boek heen gloort een door Bransen gemunt nieuw mensbeeld, dat van ‘de debutant’. Iedereen is immers gelijk in het debutant zijn, en dan doe je er wijs aan eerst maar eens even goed om je heen te kijken hoe de wereld marcheert.
De debutanten
En die wereld van nu marcheert dus niet zo lekker. Er is een waslijst aan bedreigingen en daar kun je wanhopig van worden, van verlies aan biodiversiteit tot klimaatrampen, maar Bransen schetst een uitweg, juist door de debutanten in het veld te zetten. Die zijn immers leerbaar, opvoedbaar – debutanten staan open om aangesproken te worden om dingen anders te doen.
Hier komt de ondertitel van het boek om de hoek kijken, de mens als bedreigde diersoort. ‘De hamvraag hierbij is welke mens je dan bedoelt’, aldus Bransen in een toelichting. Hij legt uit dat de ‘homo sapiens’ wordt bedreigd, zichzelf bedreigt, want dit is het mensbeeld dat stoelt op kennisvermeerdering, rationaliteit en beheersing. De uitweg is een andere mens. De weg om de wereld te redden ligt in ons gedrag, door een andere houding aan te nemen tegenover de ander, de natuur, tot onszelf. De lerende mens dus, door Bransen betiteld als de ‘homo educandus’.
Het is één van twee: de mens zal ‘homo educandus ‘zijn, of in afzienbare tijd níet meer zijn. Lees dit boek, ben je geneigd om aan te bevelen, maar dat is oude taal. Bransen zou zeggen, en hij schrijft het ons voor: lééf dit boek.
Jan Bransen | EN NU? De mens als bedreigde diersoort | ISVW Uitgevers
