Emeritus hoogleraar Piet Buijnsters: ‘Ik ben een gemankeerde antiquaar’

Werkbibliotheek

Eigenlijk komt het door hoogleraar Willem Asselbergs (beter bekend onder zijn schrijversnaam Anton van Duinkerken) dat Buijnsters zich heeft gespecialiseerd in de achttiende-eeuwse letterkunde. ‘Asselbergs was heel goed thuis in de middeleeuwen, de zeventiende eeuw en natuurlijk de twintigste eeuw. Het was moeilijk iets te vinden waar hij niet heel veel van af wist. Alleen de achttiende eeuw was een blinde vlek, daar kon ik iets nieuws doen. In die eeuw was nog iets te ontdekken. Als je daar een spa in de grond stak, had je gelijk, ik zal niet zeggen een goudmijn, maar wel een interessant gebied te pakken. Er was in die tijd eigenlijk maar één grote figuur die zich met de achttiende eeuw bezighield, Jacobus Wille, hoogleraar en bibliothecaris aan de Vrije Universiteit. Zijn dissertatie was mijn bijbel.’

Vaak wordt gezegd dat de achttiende eeuw in Nederland niets voorstelt. In het buitenland had je de Verlichting, maar hier was het een saaie boel. Klopt dat?
‘Nou, de tijd zelf was helemaal niet saai. De Republiek hier was een vrijhaven voor Franse dissidenten. Nederland stond bekend als het boekenland, het magasin des livres. Frankrijk kende een heel strenge censuur, maar bij ons kon alles gedrukt worden. Toen is het antiquariaat geboren. Suf waren alleen een aantal Nederlandse dichters, Huydecooper en al die andere opgeblazen figuren. Soms trek je een boek uit de kast en denk je: o, mijn God. Het begint met twintig lofdichten op de eigen bundel.’

Boekenjager

Als student al fietste Buijnsters vanuit Nijmegen naar de Bakkerstraat in Arnhem. ‘Daar had je enkele antiquariaten. In een ervan liep je tot je knieën in de oude boeken. Ik kwam met tassen vol thuis.’
Later ging hij, samen met zijn vrouw die zijn boekenliefde deelt, elk vrij moment met de auto op pad. ‘Ik had een van onze kinderen een kaart van Nederland laten maken met alle plaatsen waar een antiquariaat was. Andere steden konden me niks schelen.’

Voor zijn boekenloopbaan zijn drie mensen van groot belang geweest. Met stip op één staat Michiel Buisman. ‘Hij was een boekenjager bij uitstek. Ik was het al, maar Buisman was het in het oneindige.’
Voor de oorlog schuimde Buisman samen met twee kompanen de markt af, op zoek naar populair proza uit voorgaande eeuwen, van robinsonades tot en met roversverhalen. ‘De een, John Scheepers, was meubelmaker, Johan Versnel was kantoorbediende en Buisman onderwijzer. Ze hadden Nederland in drie stroken verdeeld en kwamen elke zaterdag bij elkaar om de oogst te bekijken.’
Het ging Buisman, zoals Buijnsters later in zijn levensbericht (1987) over hem zou schrijven, niet alleen om het boekenbezit, hij wilde het terrein waar literatuurwetenschappers tot dan toe hun neus voor ophaalden, in kaart brengen. Hij stelde zoeklijsten samen en dat resulteerde in de bibliografie Populaire prozaschrijvers van 1600 tot 1815 (1960). ‘Vooral antiquaren maakten daar gretig gebruik van, pas veel later is de waarde ervan ook in de academische wereld erkend.’

Hoe hebt u hem leren kennen?
‘Via een van de Arnhemse antiquariaten waar hij als vrijwilliger werkte. Hij gaf me zijn bibliografie en zo ontdekten we onze gedeelde liefde. Veel van mijn collega’s dachten dat hij allang dood was en schreven over ‘wijlen M. Buisman’. Maar ik bezocht hem elke maand in zijn villa in Ede. Alleen, want hij was vrijgezel en bepaald niet gesteld op vrouwen. Hij woonde in een kast van een huis, helemaal vol boeken. Buisman zat daar innig vergenoegd tussen. Hij had nooit meer dan een kwartje voor een boek betaald.’

Hebt u via hem veel boeken verworven?
‘Ik vroeg wel eens of ik er een paar mocht overnemen. Maar meer dan één tegelijk wilde hij nooit kwijt en ik moest daarna ook altijd meteen weggaan. Na jaren zei ik: meneer Buisman, er werd nooit getutoyeerd, dat snapt u wel, ‘meneer Buisman, die boeken van u, waar gaan die straks naartoe? Ik ben erin geïnteresseerd.’ Toen hij is overleden, werd ik opgebeld door de notaris. Alles overnemen kon niet, dan had ik er twee huizen bij moeten kopen. Maar ik ben er met mijn Opel Record naartoe gereden en heb die helemaal volgeladen. De rest is op een veiling verkocht. Ik heb ook de hele correspondentie van Buisman gekregen. Daar zaten nog briefjes bij van leerlingen nadat hij een ongeluk met de tram had gekregen. ‘Lieve meester, hoe gaat het nu met uw been?"

Mausoleum

Buijnsters is zo'n veertig jaar lid van Nonpareil, een vriendenclub van mensen uit de wereld van het boek die maandelijks bijeenkomen. Zijn vriendenkring telt vele antiquaars en boekenmensen, waaronder de nodige oud-studenten. Maar bibliofiel zal hij zichzelf nooit noemen. ‘Dat doet me denken aan mensen die privédrukjes in veertig exemplaren hebben. Dat vind ik te veel een geprogrammeerde zeldzaamheid, er zijn er maar veertig gedrukt en die zijn er alle veertig nog. Mijn grote held Buisman was daar ook wars van. Ik zorg wel goed voor mijn boeken, maar dat is iets anders.’

Welk boek is u het meest dierbaar?
‘Het boek waar ik het meest aan gehad heb, is dit.’ Hij houdt de bibliografie van Buisman omhoog. ‘Dat was mijn bijbel voor de boekenjacht. Kijk, ik kan ook sentimenteel worden en het enige boek pakken dat Buisman me heeft gegeven en waarin hij heeft geschreven ‘aan mijn vriend P. Buijnsters’. De eerste en enige keer dat hij zich ooit heeft laten verleiden tot intimiteit.’

Net zoals u ooit Buisman voorzichtig hebt gepolst: heeft u al een idee wat er straks met jullie verzameling moet gebeuren?
‘Ja, daar moet je op een gegeven moment over nadenken. Ik ben net 87 geworden en mijn vrouw is 83. Ik ben bevriend met een aantal antiquaren en die kennen mijn collectie wel. Dus tegen de tijd dat het nodig wordt, kunnen we zeggen: kom maar. Maar er is geen plan, geen papieren. Ik wil dat zo lang mogelijk uitstellen, want ik houd van mijn boeken. Van de twee mogelijkheden, naar een universiteitsbibliotheek of op de open markt, kiezen wij voor dat laatste. Zo’n bibliotheek is vaak een mausoleum. Hooguit kunnen ze bepaalde dingen overnemen, om studenten onderzoek naar te laten doen. Maar de hele zaak? Nee, boeken moeten in beweging blijven.’