De gezondheid en gezondheidszorg van vrouwen en mannen verschillen vaak. Ze hebben andere lichamelijke en mentale klachten, en krijgen andere aanvullende onderzoeken, verwijzingen naar de specialist, diagnoses en behandelingsopties. Die verschillen kunnen niet alleen verklaard worden door biologisch geslacht. De laatste tijd is er dan ook steeds meer aandacht voor de rol van gender in de gezondheidszorg.
Over de rol van gender op het gebied van gezondheid was nog weinig bekend. Taal- en communicatiewetenschapper Ilona Plug onderzocht voor haar promotieonderzoek gender in medische interacties vanuit een taalkundig perspectief, waarvoor ze uren aan videomateriaal van gesprekken tussen huisartsen en patiënten analyseerde. Uit eerder onderzoek bleek dat er weinig tot geen verschil zit in het taalgebruik van vrouwen en mannen in een-op-een-gesprekken. ‘Wel blijkt uit recente studies naar mannelijk en vrouwelijk taalgebruik dat vrouwelijke sprekers, ten opzichte van mannelijke sprekers, meer knikkende hoofdbewegingen maken, explicieter aangeven dat ze luisteren met ‘ja’ en ‘hmhm’ en meer ondersteunende onderbrekingen maken’, legt Plug uit. Uit vervolgonderzoek van Plug naar die ondersteunende onderbrekingen in de spreekkamer, bleek dat die zowel door mannen als vrouwen worden gemaakt en dat dat soort onderbrekingen juist bij kunnen dragen aan het succes van een consult. [Lees meer]
Stereotype ideeën
Daarna onderzocht Plug of mensen na het lezen van een uitgeschreven huisarts-patiëntgesprek konden inschatten of de patiënt man of vrouw was. ‘Daar bleken ze heel slecht in te zijn. Maar wat wel opviel: mensen hebben – al dan niet onbewust – veel ideeën over wat typisch vrouwelijk of mannelijk taalgebruik is. Voorzichtige en verzachtende woorden als ‘dat ik denk van he’ en ‘zo’n een beetje’ werden gezien als typisch vrouwelijk taalgebruik, en korte antwoorden als ‘nee’ en ‘ja’ als typisch mannelijk taalgebruik.’ Die vooroordelen gebruikten de deelnemers aan het experiment voor hun inschatting. Zulke vooroordelen kunnen dus onze waarneming en beoordeling van anderen 'kleuren’. Het is dus belangrijk om meer bewustzijn te creëren over het bestaan én de invloed van deze stereotiepe ideeën over hoe vrouwen en mannen praten.’
Bovendien ontdekt Plug dat huisartsen soms (onbewust) gebruikmaakten van stereotyperingen over genderrollen om medische begrippen uit te leggen. Zo vroeg een huisarts aan een vrouwelijke patiënt of ze klachten ervoer tijdens ‘inspanning’, zoals ‘bij het sjouwen van een wasmand de trap op’. Plug: ‘Terwijl neutralere voorbeelden ook mogelijk zijn. Op deze manier worden stereotiepe ideeën over genderrollen in stand gehouden, zelfs als het medisch gezien niét relevant is.’
Gender speelt een rol
Het onderzoek van Plug laat zien dat stereotiepe ideeën over vrouwelijk en mannelijk taalgebruik en genderrollen mogelijk invloed hebben op hoe mannelijke en vrouwelijke patiënten gezien en geëvalueerd worden door huisartsen. Gender – en in het bijzonder dus genderrollen en stereotypes - speelt een rol in de medische context. ‘Genderverschillen in de zorg hangen dus niet samen met hóe mannen en vrouwen praten, bijvoorbeeld wanneer ze hun klachten vertellen, maar mogelijk wél met de manier waarop hun taalgebruik wordt geïnterpreteerd’, zegt Plug. ‘Gender heeft net als geslacht invloed op zowel de gezondheid als de zorgtrajecten van mensen. Het is goed om hier rekening mee te houden, zodat artsen de meest gepaste zorg kunnen bieden. Het is echter ook belangrijk dat we ons meer bewust worden van aannames en verwachtingen op basis van gender, zodat deze minder invloed hebben op onze interpretaties en beoordelingen van wat mensen doen en zeggen.’
Dit onderzoek maakt deel uit van het grotere onderzoeksproject Symptomen & Gender. Op basis van het onderzoek ontwikkelden Plug en haar collega’s twee innovatieve methoden om het bewustzijn over de rol van gender in gezondheid te vergroten: een e-learning voor artsen in opleiding, waarin ze leren over de rol van geslacht en gender in gezondheid en medische interacties en een stripboek voor gezondheidsprofessionals en -onderzoekers, waarin de invloed van gender op gezondheid op een creatieve manier wordt uitgelegd. Ter ere van haar promotie werd bovendien een kwartetspel ontwikkeld, waarop in eenvoudige taal de onderzoeksresultaten staan uitgelegd en spelers worden uitgedaagd om hun eigen stereotiepe ideeën onder de (kritische) loep te nemen.
Het proefschrift is te downloaden via de Radboud Repository.