Google Maps voor handelsroutes 14de tot 17de eeuw

Hoe lang duurde het zo’n 600 jaar geleden om van Eindhoven naar Deventer te komen? Dat kun je berekenen in de vernieuwde versie van Viabundus, een soort Google Maps voor de jaren 1350 tot 1650. Onderzoekers van het project brachten dit jaar onder meer het wegennet van Brabant beter in kaart.

Elke dag een half uur tot een uur reizen naar je werk, met auto of openbaar vervoer, is tegenwoordig geen zeldzaamheid. Maar nog niet zo lang geleden was het praktisch onmogelijk om 100 kilometer van waar je woonde te werken. Op de webapp van Viabundus kun je zien welke route je rond het jaar 1500 moest nemen om van de ene naar de andere plaats te komen en hoe lang je daar dan over deed. De route Eindhoven-Deventer kostte bijvoorbeeld ruim drie dagen wanneer je te voet ging en zonder handelswaar; negen dagen als je een pakezel bij je had.

Onderzoekers uit het project Viabundus brengen doorgaande wegen in kaart die van 1350 tot 1650 belangrijk waren voor de handel in Noord-Europa. Eind september 2022 lanceren ze een vernieuwde digitale kaart.

Bewijs voor wegen of herbergen

De kaart laat zien waar water- en landwegen, tolhuizen, sluizen, bruggen, markten, stapelplaatsen en herbergen zich bevonden. ‘Herbergen “in the middle of nowhere” hadden veel invloed op de afstand die je op een dag af kon leggen’, zegt onderzoeker Maartje A.B. van de Radboud Universiteit. ‘Het zijn ook typisch plekken waar mensen elkaar ontmoetten, waarbij ze natuurlijk ook dingen verloren. Als archeologen veel munten en aardewerk in de bodem vinden, duidt dat vaak op de vroegere aanwezigheid van een herberg.'

Viabundus screenshot
Viabundus - screenshot van de online tool

A.B. onderzoekt relaties binnen het netwerk van Hanzesteden rond de Rijn, Maas, Waal en IJssel. Daarnaast is ze coördinator voor het Nederlandse deel van het onderzoeksproject Viabundus, waarin ze samenwerkt met partners in Duitsland, Finland en Denemarken. Ze zorgt ervoor dat de digitale kaart wordt aangevuld met behulp van inzichten uit onderzoek naar de Nederlandse infrastructuur in de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd.

‘In de nieuwe versie van de database hebben we veel nieuwe informatie toegevoegd over jaarmarkten en tollen langs de routes’, vertelt de onderzoeker. Dat kostte best wat uitzoekwerk. Zo ontdekte een vrijwilliger van Erfgoed Brabant dat er op een bepaalde plek tol werd geheven. A.B.: ‘Alleen hadden we op die plek nog helemaal geen wegen lopen in de digitale kaart. Dan moet je dus op zoek naar zestiende-eeuwse kaarten van dat gebied of bronnen waarin de wegen worden beschreven. Uiteindelijk vonden we inderdaad bewijs dat daar een doorgaande weg had gelopen: een weg die gebruikt werd door mensen die lange afstanden aflegden. We zetten namelijk alleen lange-afstandsroutes op de kaart.’

Viabundus in onderzoek en in de klas

Viabundus is meer dan een grappige app om afstanden en reistijden te meten, volgens A.B. ‘Voor onderzoekers brengen de kaart en de database meer inzicht in hoe migratie, communicatie of handel precies verliep: welke routes kozen mensen en waarom? Wat kwamen ze onderweg tegen?’ Maar ook musea en scholen maken al gretig gebruik van Viabundus. ‘In de klas krijgen leerlingen hierdoor meer inzicht in hoe hun stad door de tijd heen in verbinding staat met een internationaal netwerk van steden, bijvoorbeeld via jaarmarkten.’

Nieuwste versie

Vanaf eind 2021 werkte A.B. samen met Erfgoed Brabant om de Brabantse routenetwerken gedetailleerder in kaart te brengen. Dankzij lokale vrijwilligers en een team van studenten van de Radboud Universiteit en de Universiteit Utrecht werden in Brabant veel details aan de kaart toegevoegd. Binnen de universiteit werkt ze samen met het Centrum voor Kunsthistorische Documentatie (CKD), onder leiding van Willy Piron. Daarnaast zorgden de Deense partners in het project recent voor verschillende aanvullingen op het Deense deel van de kaart.

Contactinformatie

Op viabundus.eu vind je meer informatie over het project en kun je de kaart bekijken. De vernieuwde versie van Viabundus wordt gepresenteerd op woensdag 21 september 2022. Wie de tool al gebruikt of geïnteresseerd is, kan zich aanmelden voor de online bijeenkomst door een e-mail te sturen naar info [at] viabundus.eu (info[at]viabundus[dot]eu)

Thema
Geschiedenis, Internationaal