Heino Falcke
Heino Falcke

Heino Falcke ontvangt prestigieuze Balzanprijs voor hoge-resolutieafbeeldingen van zwarte gaten

Heino Falcke, hoogleraar astrodeeltjesfysica en radioastronomie aan de Radboud Universiteit, heeft de Balzanprijs 2023 gewonnen in de categorie ‘hoge-resolutieafbeeldingen, van planetaire tot kosmische objecten’. Falcke ontvangt de prijs voor zijn pionierswerk in het maken van afbeeldingen van zwarte gaten en zijn leiderschap in de Event Horizon Telescope-consortium. Falcke is een van de grondleggers van het Event Horizon Telescope consortium dat in 2019 de eerste foto van een zwart gat in sterrenstelsel M87 publiceerde. Aan de prijs is een bedrag verbonden van 750.000 Zwitsere frank.

Zwart gat

In 2000 bedacht Falcke de term ‘schaduw van het zwarte gat’ voor het effect van lichtvervorming rond een zwart gat, en voorspelde dat het mogelijk moest zijn een zwart gat in beeld te brengen. Later startte hij het idee voor een netwerk van radiotelescopen over de hele wereld. Dit werd de Event Horizon Telescope (EHT), waarbinnen Falcke de voorzitter van de Wetenschappelijke Raad werd.

Op 10 april 2019 publiceerde het EHT-consortium de eerste foto van een zwart gat. Dit was het eerste directe bewijs van het bestaan van een superzwaar zwart gat en zijn schaduw. De foto toonde M87*, het zwarte gat in het centrum van Messier 87, een kolossaal sterrenstelsel in de nabije Virgocluster.

Met de EHT hebben wetenschappers een instrument in handen om de meest extreme objecten in het heelal te bestuderen, die Einstein met de Algemene Relativiteitstheorie voorspelde. Het experiment werd herhaald met meetgegevens uit 2017 van het zwarte gat in onze eigen Melkweg. Die foto werd in 2022 gepubliceerd.

‘Het is een grote eer om deze prijs te mogen ontvangen’,  zegt Falcke in een reactie.  ‘Na bijna 30 jaar hard werken, samen met vele collega’s wereldwijd, was het een emotioneel moment toen de afbeeldingen gepubliceerd werden in 2019 en 2022. De prijs is een eerbetoon aan deze mondiale inzet’, aldus Falcke. ‘Het is een geweldig gevoel om te kunnen zeggen dat wij een van Einsteins meest fundamentele voorspellingen over zwarte gaten, de Relativiteitstheorie, hebben kunnen bevestigen.’

Teamprestatie

De EHT is een voorbeeld van een wereldwijde collabortie. Dertien partnerinstituten hebben samengewerkt om de EHT te kunnen realiseren. Vanuit Nederland zijn via het door de ERC gesubsidieerde BlackHoleCam-project noaast de Radboud-astronomen, wetenschappers betrokken van de Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden,  JIVE-ERIC em de NOVA submm-groep aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Falcke werkt momenteel aan een uitbreiding van de EHT in Namibië, de Africa Millimetre Telescope (AMT). In samenwerking met de Universiteit van Amsterdam, Oxford Universiteit, Universiteit van Namibie en Turku Universiteit is de telescoop ontworpen om afbeeldingen met nog hogere resolutie van de binnenste gebieden rond een zwart gat te maken. Het project wordt gefinancierd door de ERC, NWO en Radboud Universiteit. Het AMT-project biedt via een Fellowship Fonds beurzen aan Namibische studenten om sterrenkunde te studeren. ‘Met een deel van het prijzengeld kunnen wij een nog grotere impact maken op het leven van jonge Afrikaanse wetenschappers door hen te ondersteunen in onderzoeksprojecten gerelateerd aan de AMT en zwarte gaten. Dit maakt echt een verschil voor de uitwisseling van kennis tussen Europa en Afrika, en het aanwakkeren van jong talent’, aldus Falcke.

 Balzanprijzen

De Balzanprijzen bestaan sinds 1956 en worden jaarlijks uitgereikt “ter bevordering van cultuur, wetenschap en de meest verdienstelijke initiatieven met als doel humaniteit, vrede en broederschap onder mensen over de hele wereld”. De prijscategorieën zijn geestes- en sociale wetenschappen en de kunsten, natuurkunde, wiskunde, biologie en geneeskunde. De vier prijswinnaars ontvangen elk CHF 750.000 om vrij te besteden aan onderzoek in hun vakgebied. Voorwaarde is dat minstens de helft besteed wordt aan projecten waarbij jonge wetenschappers betrokken zijn.

Contactinformatie

Meer weten? Neem contact op met Team Persvoorlichting & Wetenschapscommunicatie via media [at] ru.nl (media[at]ru[dot]nl) of 024 361 6000. Je kunt ook contact opnemen met Amanda Schut, Programma Manager AMT via a.schut [at] astro.ru.nl (a[dot]schut[at]astro[dot]ru[dot]nl) of 06 21 924 637. 

Thema
Universum