Klopt het als we zeggen dat religie conservatief is en dus niet samengaat met gendergelijkheid en de LHBTIQ+ gemeenschap? Zorgt religie per definitie voor politieke polarisatie in discussies over terrorisme of extremisme? Aan religie kleven nog altijd veel vooroordelen, omdat mensen er nogal zwart-wit over denken. Ben je Christelijk? Dan ben je waarschijnlijk tegen abortus. Ben je een moslim? Dan denk je waarschijnlijk niet zo rooskleurig over vrouwenrechten.
Radboud socioloog Saskia Glas geeft aan dat als we deze vervelende vooroordelen willen vermijden, we moeten stoppen met spreken over ‘het christendom’ of ‘de islam’. Ze legt uit dat religie uit meerdere puzzelstukjes bestaat, waarmee mensen hun eigen puzzel kunnen leggen. Om dit te illustreren deed ze samen met Radboud onderzoeker Paul Vermeer onderzoek naar het evangelisme in Nederland. 1100 evangelisch gelovigen werden bevraagd over hun religie. Wat blijkt? Ook het evangelisme is heus niet alleen maar heel orthodox en conservatief!
Wat is ons beeld van een religie?
Glas bestudeert hoe er in publieke debatten, door politici, of journalisten een beeld wordt geschetst van religies. Ze legt uit: ‘het vooroordeel van evangelisten is toch wel dat ze uit de Biblebelt komen, streng de bijbel lezen, orthodox en conservatief zijn, afgezonderd van de maatschappij leven en vaak (met de bijbel in de hand) naar de kerk gaan. ‘Maar’, vervolgt ze, ‘je kunt de bijbel op verschillende manieren lezen, interpreteren en inzetten. En mensen gaan om verschillende redenen naar de kerk. Bovendien zijn mensen ook om verschillende redenen religieus. Het is dus helemaal niet zo zwart-wit’. Als onderzoeker duikt Glas daarom in religies om aan te tonen dat religiositeit uit meerdere bouwstenen bestaat. Zo draagt ze bij aan een genuanceerder beeld van geloofsbeoefening.
Ze gaat verder: ‘Paul Vermeer en ik waren nieuwsgierig of evangelisch gelovigen ook bouwstenen hebben. Kunnen we bijvoorbeeld tegenstrijdigheden zien, zoals mensen die vaak naar de kerk gaan maar verder niet zoveel waarde aan religie hechten en andersom?’.
Goed nieuws
Het woord ‘evangelie’ stamt af van het Griekse woord euangélion, wat ‘goed nieuws’ betekent. Evangelisme is een vorm van het protestants christelijk geloof waarbij mensen proberen om verhalen over Jezus Christus en zijn boodschap te vertellen. Het draait om het delen van het ‘goede nieuws’ van de bijbel om mensen dichter bij ‘God’ te brengen.
Vijf vormen van Evangelie
Glas en Vermeer konden dankzij dit onderzoek vijf verschillende vormen van evangelische geloofsbeoefening identificeren. Hoe hebben ze dit gedaan? Glas en Vermeer doen kwantitatief onderzoek; 1100 evangelisch gelovigen in Nederland hebben een vragenlijst ontvangen, waarin vragen staan als ‘in hoeverre zie jij jezelf als evangelisch’, maar ook: ‘in welke mate vind jij dat vrouwen ook goede politieke leiders zijn’. Deze resultaten verwerken ze met speciale modellen en combineren ze met kennis uit bestaand kwalitatief onderzoek.
De vijf verschillende vormen zijn:
- Proclaiming Orthodox: mensen die op elk gebied heel orthodox zijn, sterk gericht op evangeliseren (het woord verspreiden). Dit zijn veelal mannen en mensen met een lager inkomen.
- Engaged Orthodox: een groep die ook behoorlijk orthodox is, maar vooral gericht zijn op maatschappelijke betrokkenheid, in plaats van ‘het woord te verspreiden’. Dit zijn vooral ouderen en mensen met een lager inkomen.
- Spiritual Orthodox: een gemiddeld orthodoxe groep die vooral erg spiritueel is en bijvoorbeeld gelooft dat je van iets kan genezen door de heilige geest aan te spreken
- Seeking Orthodox: een minder orthodoxe groep die twijfelt over wat ‘religie’ is en zou moeten zijn, maar tegelijk wel extrinsiek gemotiveerd is. Zij geloven bijvoorbeeld dat een christelijk leven resulteert in geld en gezondheid. Deze groep is relatief jong.
- Questing Liberals: de minst orthodoxe groep die veel twijfelt over wat ‘religie’ is en zou moeten zijn en vooral maatschappelijk goed wil doen. Deze groep is heel jong, heeft een hoog inkomen en is vaak universitair opgeleid.
‘Bewustwording van de vijf verschillende vormen van evangelisme is belangrijk om vooroordelen tegen te gaan en een genuanceerder beeld van geloofsbeoefening te ontwikkelen’, zegt Glas. ‘Je bent dus niet zomaar evangelist of niet’. ‘Bovendien, gaat Glas verder, ‘dit zijn nog maar de puzzelstukjes. Het wordt pas écht interessant als we zien hoe mensen actief de puzzel gaan leggen.’
Religieus zijn is een puzzel leggen
Om hierachter de komen is het belangrijk om rekening te houden met dingen als leeftijd, gender, opleidingsniveau, inkomen, etc. Glas legt uit: ‘Zijn er bijvoorbeeld jonge vrouwen die zeer religieus zijn, maar misschien niet zo vaak naar de kerk gaan? Zijn er mensen die praktischer opgeleid zijn minder kritisch op wat er in de bijbel staat en strikter in hun geloof?. We zien bijvoorbeeld dat de evangelische groep in de Biblebelt in Nederland rijk en hoogopgeleid is. Hoe verhouden die kenmerken zich tot hoe mensen hun religie leven? Door middel van sociologisch onderzoek kunnen we deze zogeheten demografische verschillen in kaart brengen en daarmee echt bijdragen aan een beter, genuanceerder beeld van geloofsbeleving’. Ze concludeert ‘we moeten mensen niet té makkelijk in een hokje duwen, dat leidt tot polarisatie en onbegrip!’
Op naar meer begrip en diversiteit
Kortom, religie is niet eendimensionaal, maar eerder een complex geheel van verschillende bouwstenen. Het erkennen van diversiteit binnen religieuze gemeenschappen, zoals de evangelisch gelovigen, kan bijdragen aan het verminderen van vooroordelen en polarisatie. Door de demografische verschillen binnen religieuze groepen in kaart te brengen, kunnen we een meer genuanceerd begrip ontwikkelen van geloofsbeleving en de rol van religie in de samenleving.
