‘Hongersnoden ontstaan grotendeels door menselijk handelen’

22 juli 2024 Onderzoeksbericht

Wat zijn de oorzaken van hongersnoden, wie hebben er het meest onder te lijden en wat eten mensen wanneer voedsel schaars is? Dit en nog veel meer leer je in de digitale tentoonstelling Heritages of Hunger, die is samengesteld onder leiding van Charley Boerman, promovendus bij het Radboud Institute for Culture and History. ‘Hongersnoden zijn niet iets van het verleden.’

De Irish Famine, de Años del Hambre, de Hongerwinter of de Holodomor in Oekraïne. Het is slechts een greep uit de hongersnoden die de afgelopen twee eeuwen in Europa plaatsvonden. ‘In het NWA-project Heritages of Hunger bestuderen we op welke manieren deze hongersnoden tot op de dag van vandaag doorwerken en worden herdacht’, vertelt Boerman.

‘Veel mensen zullen de verhalen en mythes over hongersnoden in eigen land kennen, maar niet vergelijkbare rampen in andere landen.’ Om die kennis op laagdrempelige wijze te presenteren én algemene lessen over hongersnoden te delen, ontwikkelden Boerman en haar collega’s in samenwerking met HOAX de digitale tentoonstelling Heritages of Hunger: The main course in famine.

Zesgangenmenu

Opgebouwd als een zesgangenmenu, leert de tentoonstelling je over de oorzaken, het verloop en de gevolgen van hongersnoden. Daarbij helpt iedere gang een misverstand de wereld uit. ‘Over hongersnoden bestaan nogal wat misverstanden, bijvoorbeeld dat ze ons overkomen door natuu legt Boerman uit. ‘Van oorlogen tot politiek wanbeleid: hongersnoden zijn grotendeels het resultaat van menselijk handelen, niet van natuurrampen.’

Wanneer hongersnoden eenmaal bezig zijn betekent het overigens niet dat niemand aan eten kan komen. 'Vaak zie je dat de toch al kwetsbare groepen in de samenleving het hardst worden getroffen.’ Tegelijkertijd kan het per land heel erg verschillen. ‘Tijdens de Hongerwinter hadden mensen op het platteland toegang tot voedsel, terwijl het in Ierland juist de boeren waren die het hardst werden getroffen door de mislukte aardappeloogsten.’

Een ander bekend misverstand is dat hongersnoden als iets uit het verleden worden gezien. Niet is minder waar: ‘Ook vandaag de dag zijn er nog volop hongersnoden in oorlogsgebieden’, benadrukt Boerman. ‘Door conflict in Jemen leven zeventien miljoen mensen in voedselonzekerheid en in Gaza hebben mensen hun toevlucht moeten nemen tot het eten van veevoer en sterven kinderen aan de gevolgen van ondervoeding en uitdroging.’

Geen beelden van kannibalisme

Toen Boerman begin 2020 haar promotietraject startte, zag ze met eigen ogen dat hongersnood ook in Nederland niet geheel ondenkbaar is. ‘Met de lege schappen in supermarkten door COVID zag ik plots in het echt terug waarover ik las voor mijn onderzoek. Ik was niet bang voor een acute hongersnood, maar het zette me wel aan het denken.’

Als cultuurwetenschapper met expertise in visuele bronnen, coördineerde Boerman de tentoonstelling. Bij een onderwerp als hongersnoden is het soms lastig bepalen wat je wel en niet laat zien. ‘Enerzijds wil je informeren over de gruwelijkheden, maar sommige beelden kunnen té schokkend zijn. In sommige situaties leidde voedselschaarste tot kannibalisme. ‘Om dat te bespreken, hebben we gekozen voor geschreven ooggetuigenissen en getekende illustraties, in plaats van een foto.’

Tijdens haar onderzoek kreeg Boerman ook zulke gruwelijke beelden onder ogen. ‘Dat blijft je wel bij ja. Inmiddels ben ik er wel wat aan gewend, al word je er nooit helemaal ongevoelig voor.’ Het is deel van het werk en Boerman weet waar ze het voor doet. ‘Het is mijn doel om te helpen informeren over hongersnoden en op die manier een bijdrage te kunnen leveren aan het voorkomen ervan.’

Benieuwd naar de digitale tentoonstelling Heritages of Hunger?

Bezoek de tentoonstelling

Contactinformatie

Organisatieonderdeel: Faculteit der Letteren, Radboud Institute for Culture and History
Thema: Geschiedenis, Kunst & Cultuur