Gender is verweven met hoe mensen hun leefomgeving ervaren
Gender en diversiteitswetenschapper Nik Linders wil weten hoe linkse kiezers verschuiven naar extreemrechts. De manier waarop extreemrechtse politieke partijen omgaan met de betekenis van mannelijkheid, gender en seksualiteit speelt hier volgens hem een belangrijke rol in.
Klaargestoomd voor een toekomst die niet bestaat?
‘Gender is verweven met hoe mensen hun leefomgeving ervaren’, begint Linders. En als je via familie, media en politiek altijd het beeld kreeg voorgehouden dat je als man de sterke ruggengraat van de maatschappij moet zijn, ben je in een progressieve samenleving klaargestoomd voor een toekomst die niet bestaat. Je eerste reactie is misschien dat je boos wordt, met het gevolg dat je die boosheid mee laat spelen in je politieke keuzes.
Politieke mannelijkheid: westers en wit
Nederlandse populistische partijen, zoals FvD en PVV, spelen in op die boosheid en vullen mannelijkheid, seksualiteit en gender boven alles in als westers en wit. Niet (alleen) qua huidskleur, maar in de manier van denken: het ‘normale gezin’ als basis van de samenleving. ‘Dit komt neer op een nostalgisch en duidelijk Nederlandse/ Europese uitleg waarin het meestal de man is die voor het inkomen zorgt, en de vrouw voor het gezin’, zegt Linders. Binnen dit beeld is er ruimte voor gezinssamenstellingen die daarvan afwijken, zolang het dominante beeld maar niet doorbroken wordt.
Je gaat denken: “wat moeten we eigenlijk met al die moderne veranderingen waarmee man, vrouw en alles er tussenin nauwelijks rond kunnen komen van twee salarissen?”
Wanneer progressief als een bedreiging voelt
Maar dat dominante beeld wordt juist steeds vaker doorbroken, en dat voelt bedreigend: misschien krijg je het gevoel dat jou dingen worden afgepakt. Je gaat geloven dat je door vrouwenquota een baan misloopt, je sociale omgeving spreekt je aan op verkeerd gebruik van aanspreekvormen en bovendien zit je in een identiteitscrisis omdat je plek in de maatschappij op losse schroeven staat. Op hetzelfde moment zie je in het midden van deze progressieve veranderingen de ongelijkheid tóch groeien, waardoor je grip op de toekomst verliest.
De jaren ’50 als welvaartsidee
Het gevolg? Toenmalig minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz noemde in 2022 het ‘wokisme’ een ondermijning van de democratische rechtstaat, en Geert Wilders heeft het over ‘genderterreur’. ‘Zulke uitspraken zijn voorbeelden van een grotere beweging die steeds meer naar het conservatisme gaat’, zegt Linders. In de geïdealiseerde jaren '50 had ‘de gewone man’ aan één salaris genoeg om zijn gezin te onderhouden en af en toe zelfs op vakantie te gaan; zolang hij maar de ruimte kreeg om fulltime te werken en de vrouw voor de kinderen zorgde en het huishouden deed. Mensen gaan denken: “wat moeten we eigenlijk met al die moderne veranderingen waarmee man, vrouw en alles er tussenin nauwelijks rond kunnen komen van twee salarissen?” Witte mannelijkheid wordt dan in de politiek verbonden met persoonlijke welvaart; voor man én vrouw.
Veel kiezers zijn de binding met linkse en middenpartijen kwijt; ze ervaren die partijen als belerend en hebben, voor een deel terecht, het idee dat ze symboolpolitiek voeren
Is er wel een definitie van mannelijkheid?
Volgens Linders is mannelijkheid sowieso een wankel begrip. In Nederland bestaan er andere stereotypen voor ‘man zijn’ dan in Italië of de VS. Misschien bestaat die definitie ook helemaal niet. Linders vindt het daarom extra belangrijk om te blijven analyseren hoe politieke partijen er invulling aan geven. ‘Het heeft vaak meer met het behoud van macht en privileges dan gelijkheid en diversiteit te maken’, zegt Linders.
Jongeren willen juist vooruitgang
In de polls van de Amerikaanse verkiezingen zag je onder jongeren en vrouwen een duidelijke voorkeur voor Kamala Harris. ‘Er zijn mensen die denken dat de overwinning van Donald Trump een soort laatste stuiptrekking is van een oude mannenbeweging die hun macht zien verdwijnen aan progressieve ideeën’, zegt Linders. Zelf denkt hij dat het ingewikkelder in elkaar zit:
‘Veel kiezers zijn de binding met linkse en middenpartijen kwijt; ze ervaren die partijen als belerend en hebben, voor een deel terecht, het idee dat ze symboolpolitiek voeren. Ze krijgen het gevoel dat deze partijen falen om de (economische) ongelijkheid aan te pakken en worden gevoelig voor de beloftes en oplossingen waar extreemrechts wél mee komt. Als dat zo blijft zullen we nooit over de échte oorzaak van die ongelijkheid kunnen praten, en blijft deze vorm van politieke mannelijkheid een aantrekkelijk alternatief.