Vidi is gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. Vidi maakt samen met de Veni- en Vici-beurzen deel uit van het NWO-Talentprogramma. In totaal dienden in deze Vidi-ronde 778 onderzoekers een voorstel voor een onderzoeksproject in voor financiering. Daarvan zijn er dit keer 149 gehonoreerd, waaronder de vijftien onderstaande projecten van de Radboud Universiteit en het Radboudumc.
Anatomie van de #Bookish: het leesleven van tieners in een veranderend medialandschap ontrafeld
Jeroen Dera, Faculteit der Letteren
Wat kunnen we in tijden van teruglopende leesmotivatie leren van jongeren die wél boeken lezen? Ook zij zitten massaal op sociale media – en toch slagen ze erin een lezer te blijven. Dit project zal tieners met een grote liefde voor lezen intensief volgen om zo te begrijpen hoe zij hun leven als lezer vormgeven in een cultuur van ontlezing en toenemende digitalisering. Op basis van de resultaten wordt een nieuw theoretisch framework ontwikkeld om de leesidentiteiten van jongeren mee te begrijpen. Daarnaast worden in het project nieuwe educatieve materialen voor lerarenopleidingen ontwikkeld en actuele beleidsadviezen voor leesbevorderingsorganisaties opgesteld.
Hoe eiwitten DNA vormen en genactiviteit controleren
Jorine Eeftens, Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Ons DNA zit stevig verpakt in cellen. Hoe het DNA gevouwen is speelt een cruciale rol bij het bepalen welke genen aan- of uitgezet worden. Eiwitten beïnvloeden hoe DNA vouwt, en hebben dus impact op celfunctie, ontwikkeling en ziekte. Dit project gebruikt geavanceerde microscopie- en biofysische technieken om te bestuderen hoe deze eiwitten interacteren met DNA en de organisatie van DNA beïnvloeden. Inzicht in deze mechanismen zal nieuwe inzichten opleveren in genregulatie en cel gedrag, en mogelijke verbanden onthullen met ziektes zoals kanker.
WECARE Vrouwen bouwen steden: geweld overwinnen en de stad transformeren met zorgzame gemeenschappen
Sonja Marzi, Faculteit der Sociale Wetenschappen
Wereldwijd worden steden geconfronteerd met toenemende ongelijkheid, onzekerheid en fragmentatie, met name voor vrouwen, verergerd door terugtrekking van de staat en politieke verschuivingen weg van stedelijke veiligheid en duurzaamheid. Desondanks hebben Latijns-Amerikanse stedelijke periferieën pionierswerk verricht. Door vrouwen geleide grassroots-urbanisme en -bestuur creëren blijvende, door de gemeenschap aangestuurde verandering die geworteld is in de praktijk van zorg. Het WECARE-project coproduceert data met vrouwen in gemarginaliseerde stedelijke gebieden in Colombia en Mexico om te onderzoeken hoe zij leefbaardere, veiligere en duurzamere stedelijke ruimtes creëren. WECARE ontwikkelt een theorie van 'gemeenschappen van zorg' die ook relevant is buiten de Latijns-Amerikaanse context.
SHINE: Ongelijke toekomsten vormgeven via overgeërfde netwerken
Roza Meuleman, Faculteit der Sociale Wetenschappen
Het probleem van ongelijkheid die van generatie op generatie wordt doorgegeven, is al jarenlang een centraal vraagstuk in discussies over gelijke kansen. Opvallend genoeg is het tot nu toe onduidelijk welke rol ouderlijke netwerken hierin spelen. Dit project onderzoekt daarom hoe ouders hun netwerkrelaties doorgeven aan hun kinderen, welke overeenkomsten er zijn tussen de netwerken van ouders en kinderen, en hoe de overdracht van netwerkrelaties de carrièrekansen van (volwassen) kinderen beïnvloedt. Met de opgedane inzichten beoogt het project bij te dragen aan een inclusievere en toegankelijkere arbeidsmarkt.
Inzicht in het effect van zijkanaleninformatie in post-kwantum cryptografie (PQ-HINTS)
Simona Samardjiska, Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Vanwege de realistische dreiging die kwantumcomputers vormen voor de wijdverbreide traditionele cryptografie, werken de academische wereld en de industrie intensief aan migratie naar post-kwantum cryptografische algoritmen die bestand zijn tegen aanvallen van kwantumcomputers. Een grote uitdaging is het leveren van efficiënte implementaties die veilig zijn tegen aanvallen die gebruik maken van het lekken van fysieke zijkanalen. De traditionele tegenmaatregelen lijken onbetaalbaar duur en vaak niet effectief genoeg. Dit project zal modellen voorstellen om beter te begrijpen hoe algoritmespecificaties de impact van zijkanaalaanvallen op de veiligheid beïnvloeden en efficiëntere en goedkopere bescherming bieden, terwijl de veiligheid nog steeds aantoonbaar gegarandeerd is.
Het temmen van frequenties in Baysiaanse inverse golfverstrooiing
Laura Scarabosio, Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Inverse golfverstrooiing is een krachtige techniek om de omgeving te verkennen. Een golf - zoals licht of geluid - wordt een ontoegankelijk gebied ingestuurd, en dan wordt informatie verzameld door het terugkerende signaal te meten. Gezien de onvermijdelijke ruis in elke meting is de vraag: hoe betrouwbaar is de reconstructie? Dit is vooral lastig te bepalen bij golven met hoge frequenties, waarmee meer details kunnen worden onderscheiden maar die ook gevoeliger voor ruis zijn. Dit project zal geavanceerde berekeningsmethoden ontwikkelen, om de betrouwbaarheid van inverse golfverstrooiing bij hoge frequenties te kwantificeren.
Superhybride gewassen ontwikkelen voor duurzame landbouw
Charles Underwood, Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Telers in de landbouw geven de voorkeur aan hybride zaden, afkomstig van kruisingen tussen moeder en vader, omdat ze gewassen opleveren met betere groeikracht en prestaties dan beide ouders. Echter, hybride zaden moeten jaarlijks opnieuw worden gemaakt en zijn duur. Dit project zal een nieuwe methode ontwikkelen die het doorgeven van de volledige genetische informatie over generaties heen via hybride tomatenzaden mogelijk maakt. Deze ontdekking zal verder worden benut om superhybride tomaten te ontwikkelen, die de volledige genetische informatie van vier verschillende tomatensoorten bevatten en daarmee mogelijk verbeterde groeikracht en opbrengst.
Dekolonisatie en herstelbetalingen: het transformeren van de erfenis van het kolonialisme
Sanne Weber, Faculteit der Managementwetenschappen
Gebeurtenissen als de Rhodes Must Fall beweging en de wereldwijde omverwerping van koloniale standbeelden hebben een gevoel van urgentie gecreëerd om globaal en historisch onrecht aan te pakken. Inmiddels zijn onderzoeken gedaan en excuses aangeboden voor kolonialisme en slavernij. Maar overlevenden verwachten vaak materiële, meer tastbare vormen van genoegdoening. Dit project focust op de noodzaak van reparaties. Het vergelijkt de ervaringen en behoeftes van overlevenden in Nederland, België, Indonesië en de Democratische Republiek Congo met maatschappelijke percepties en politieke haalbaarheid. Het project dekoloniseert hiermee theorieën over hoe reparaties, en bepaalt hoe zij de erfenis van kolonialisme kunnen aanpakken.
Een nieuwe “MRI”-tool om een kijkje te nemen in de groene synthese van ammoniak
Evan Zhao, Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
We leven in een wereld die is veranderd door Haber-Bosch gesynthetiseerd ammoniak. Ammoniak wordt gebruikt voor kunstmestproductie en levert de helft van de stikstof in het menselijk lichaam. Het Haber-Bosch proces is ook verantwoordelijk voor ongeveer 3% van de wereldwijde koolstofuitstoot en verbruikt 1-2% van de wereldwijde energie. Nu de klimaatverandering steeds sneller gaat, is er dringend behoefte aan een groener proces. Onderzoekers zullen een nieuw MRI-type hulpmiddel ontwikkelen om de ontwikkeling van groenere processen te ondersteunen. Hiermee kunnen onderzoekers vastleggen hoe moleculen en materialen transformeren en strategieën bedenken voor een efficiënte en koolstofvrije methode voor het produceren van ammoniak.
Ieder z’n ding: Op maat gemaakte behandeling na ernstige knieblessures om artrose te voorkomen.
Martijn van den Bosch, Radboudumc
Artrose is de meest voorkomende gewrichtsziekte en veroorzaakt pijn, stijfheid en immobiliteit door kraakbeenafbraak en gewrichtsontsteking. Ernstige knieblessures verhogen het risico op artrose sterk en zijn verantwoordelijk voor 12% van alle artrosegevallen. In dit project gaan onderzoekers bestuderen welke ontstekingsprocessen actief zijn in de knie na een beschadiging en of deze worden geremd met veelgebruikte medicijnen om ontstekingen te verminderen. De resultaten helpen bij het ontwikkelen van een methode om de juiste behandeling aan patiënten met ernstige knieblessures te koppelen om de ontwikkeling van artrose te voorkomen.
Insuline-gerelateerde genetica voorop: heterogeniteit verminderen in de psychiatrie
Janita Bralten, Radboudumc
Psychiatrische aandoeningen komen vaak voor en zijn in hoge mate erfelijk, toch mist het stellen van een diagnose een solide biologische basis. Hier stel ik voor om genetische data gerelateerd aan insulinesignalering — die consequent in verband worden gebracht met meerdere psychiatrische aandoeningen — te gebruiken om mensen met verschillende psychiatrische problemen te stratificeren. Met geavanceerde clustering methoden in enorme genetische datasets wil ik een genetisch onderbouwde stratificatie identificeren die de biologische heterogeniteit binnen de psychiatrie kan verminderen. Dit onderzoek kan leiden tot een meer biologisch geïnformeerde, gepersonaliseerde aanpak in de psychiatrie.
Dynamische botmodellen voor betere therapieën
Mani Diba, Radboudumc
Botziekten treffen miljoenen mensen en vormen een grote belasting voor de gezondheidszorg. Voor betere behandelingen zijn laboratoriummodellen nodig die nabootsen hoe bot zich in het lichaam vormt en functioneert. Een belangrijk, maar vaak over het hoofd gezien aspect is hoe cellen worden begrensd door hun omgeving. Deze ruimtelijke beperkingen veranderen voortdurend in levende weefsels zoals bot en beïnvloeden hoe cellen groeien, veranderen en zich gedragen. Dit project ontwikkelt een nieuw systeem dat deze dynamische begrenzing kan nabootsen met slimme, uitzetbare materialen. Het doel is om nauwkeurigere laboratoriummodellen te maken voor het bestuderen van botbiologie en het testen van nieuwe therapieën.
Als ademhaling en hersenen elkaar kwijtraken: de schaduwzijde van beademing op de IC
Jonne Doorduin, Radboudumc
Patiënten op de intensive care (IC) worden kunstmatig beademd. Dit is levensreddend, maar veel van deze patiënten ontwikkelen hersenschade en ervaren langdurige geheugenproblemen. In dit project onderzoeken wetenschappers hoe kunstmatige beademing het functioneren van de hersenen beïnvloedt. Daarbij kijken ze naar de mogelijke verstoring van de koppeling tussen ademhaling en hersenactiviteit. Het natuurlijke ritme van onze ademhaling is namelijk sterk verbonden met hersenritmes en speelt een belangrijke rol in de werking van de hersenen, waaronder geheugenfuncties. Met geavanceerde technieken om hersenactiviteit te meten, onderzoeken de wetenschappers of deze koppeling door kunstmatige beademing verstoord raakten hoe de verbinding herstelt kan worden.
Omdenken van intensieve zorg voor kinderen en tieners met ernstige mentale problemen
Jelle van Gurp, Radboudumc
Project RESCAPE onderzoekt hoe maatschappelijke opvattingen en normen over leven met en behandelen van psychische aandoeningen invloed hebben op het gebruik van verplichte zorg en dwangmaatregelen in de kinder- en jeugdpsychiatrie. Deze maatregelen, die meestal worden toegepast bij patiënten die in (levens)gevaar zijn, roepen morele stress op vanwege de mogelijke schade voor zowel patiënten als zorgverleners. RESCAPE combineert onderzoek naar persoonlijke verhalen, geschiedenis, media en theater om deze praktijken en hun culturele basis kritisch te onderzoeken. Het project heeft als doel alternatieve benaderingen te verkennen, betere besluitvorming met jongeren te bevorderen en trauma te verminderen.
Goed sterven: een nieuwe ethische theorie over sterven in een gemedicaliseerd tijdperk
Els van Wijngaarden, Radboudumc
Dankzij de medische vooruitgang leven we langer, maar is sterven ook ingewikkelder geworden. We moeten vaker kiezen welke behandelingen we wel en niet willen. Ook is er meer aandacht voor palliatieve sedatie en euthanasie. Autonomie geldt als een groot goed. Deze ontwikkelingen kunnen de illusie geven dat we het levenseinde in de hand hebben, terwijl sterven ook kwetsbaarheid en onzekerheid met zich meebrengt. Dit VIDI-project ontwikkelt een nieuwe ethische theorie over hedendaags sterven, met oog voor autonomie, als ook voor de wezenlijke existentiële en relationele kanten. Het wil handvatten bieden om de laatste levensfase zo goed mogelijk vorm te geven