Ontlezing te lijf: ‘BookTok goed in de gaten houden’

Initiatieven zoals de Kinderboekenweek moeten kinderen massaal aan het lezen krijgen. Dat is nodig ook, want de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren neemt al jaren af. Maar volgens letterkundige Jeroen Dera kun je ook als student door te lezen je taalvaardigheid nog flink opkrikken – en ook je kritisch denkvermogen. ‘Een van de grootste voorspellers voor maatschappelijk succes is leesvaardigheid.’

Wie jongeren aan de boeken wil helpen, moet hen het belang van lezen laten inzien. Dat blijkt uit theorieën over motivatie, waarbij ‘relevantie’ cruciaal is. Maar hoe laat je jongeren die relevantie ervaren? Jeroen Dera onderzoekt hoe middelbareschooldocenten hun leerlingen het nut van lezen uitleggen en of ze daarmee aansluiten bij wat leerlingen ervaren. ‘Ik wil weten wat een docent zegt wanneer leerlingen zich afvragen waarom ze eigenlijk moeten lezen’, legt Dera uit. ‘Daarnaast vragen we leerlingen waarom zij zelf denken dat ze literatuuronderwijs krijgen, en onderzoeken we wat ze ervan leren. Zo krijgen we misschien wat meer grip op wat er aan de hand is.’

Want wat is er eigenlijk aan de hand? Door de generaties heen lezen mensen steeds minder als vrijetijdsbesteding. Die ontwikkeling lijkt nog eens versneld door de komst van social media en smartphones. Zorgelijk, vindt de onderzoeker. ‘Daarmee gaan ook de schoolprestaties van leerlingen achteruit. Ze zijn steeds minder goed in lezen op een abstract niveau. Gewoon de feitelijke informatie uit een tekst halen gaat nog wel. Maar echt lange teksten lezen, informatie structureren, nadenken over wát je hebt gelezen, dat lukt veel jongeren niet goed meer.’

Studieboeken in het plastic

Beter lezen leer je vooral door veel te lezen, en daarbij helpt het ook om met plezier te lezen. En laat het aan dat leesplezier nou net schorten in Nederland. Uit het internationale PISA-onderzoek uit 2018 bleek dat Nederlandse vijftienjarigen opvallend slecht scoren op leesplezier in vergelijking met leeftijdsgenoten uit andere landen en dat hun prestaties in leesvaardigheid een neerwaartse spiraal laten zien. Een kwart van de leerlingen leest zelfs zo slecht dat ze minder goed kunnen functioneren in de samenleving.

Jeroen Dera (foto: Dick van Aalst, Radboud Universiteit)
Jeroen Dera (foto: Dick van Aalst, Radboud Universiteit)

Ook onder studenten is leesvaardigheid een groeiend probleem, vreest Dera. ‘Zelfs op de letterenfaculteit halen studenten hun boeken lang niet altijd uit het plastic: ze halen informatie liever uit samenvattingen en hoorcolleges. Er heerst een consumptiecultuur waarin zelfs in aantekeningen wordt gehandeld. Steeds meer jonge mensen lezen alleen het hoogst noodzakelijke en dat is niet zonder gevaar. Eén van de grootste voorspellers voor maatschappelijk succes is leesvaardigheid. Bovendien is geletterdheid cruciaal voor een gezonde democratie. Zeker voor academici is het belangrijk om kritisch te kunnen reflecteren op de informatie die je tot je neemt en verschillende perspectieven op een kwestie te begrijpen.’

BookTok helpt

Maar er gloort hoop. Boekverkopers zien de laatste maanden steeds meer jonge lezers in hun winkels. Daarvoor zijn ze dank verschuldigd aan BookTok en InstaBook: interessegebieden op social media waarbinnen jongeren boekentips met elkaar delen. Dera volgt de ontwikkelingen op de voet. ‘Ik houd de BookTok-video’s goed in de gaten. Die kunnen ons als literatuurwetenschappers veel leren over het leesgedrag van jongeren. Het mooie is dat dit bottom-up-initiatieven zijn: jongeren motiveren elkaar om te gaan lezen, zonder inmenging van ouders of leraren.’

Onlangs deed de letterkundige met een van zijn studenten een kleinschalig onderzoek naar het effect van BookTok onder 142 leerlingen op een school in de Achterhoek. Daaruit bleek dat video’s van populaire ‘BookTokkers’ een significant effect hebben op de leesmotivatie van een deel van de leerlingen, de zogenaamde ‘boektwijfelaars’. Dera: ‘Aan het ene eind van het spectrum staan de boekenwurmen, die lezen genoeg en hoeven niet gemotiveerd te worden. Aan de andere kant staan de boekmijders, die echt een afkeer hebben van lezen. Hen trek je niet over de streep met wat BookTok-video’s, daarvoor is een persoonlijke benadering nodig. Maar er zit ook een grote groep tussenin. Uit eerder onderzoek van Cedric Stalpers blijkt dat zo’n veertig procent van alle jongeren boektwijfelaar is. Twijfelaars staan niet per definitie afwijzend tegenover lezen, maar besteden hun tijd vaak liever aan andere dingen. Zij lijken dankzij BookTok toch geënthousiasmeerd te kunnen worden en meer te gaan lezen.’

Boekenkasten op de campus

Ook aan de universiteit zouden docenten meer stil mogen staan bij het belang van lezen, vindt de onderzoeker. ‘Vaak krijgt het middelbaar onderwijs de schuld als het om afnemende taalvaardigheid gaat, maar als we vinden dat studenten beter moeten lezen en schrijven, moeten we ook hier de leescultuur stimuleren. Bijvoorbeeld door als universiteit een geletterde omgeving te bieden: docenten moeten uitstralen dat lezen belangrijk is, ook bij economie en geneeskunde, en boeken moeten beschikbaar en zichtbaar zijn. Wat is een universiteitsbibliotheek zonder – of met amper – zichtbare boeken? En stel desnoods studieverenigingen als voorwaarde voor hun subsidie dat ze een leesclub hebben.’ Totdat het zover is roept Dera studenten, docenten en medewerkers op dan in elk geval hun boekentips te delen op social media.

Binnenkort delen studenten en medewerkers hun boekentips via #RadboudReads op de @radboud_uni Instagram en TikTok. Heb jij ook een boek dat je anderen wil aanraden? Laat het ons weten via communicatie [at] ru.nl (communicatie[at]ru[dot]nl) en wie weet ben jij onze volgende ‘bookfluencer’!

Contactinformatie

Gaat over persoon
dr. J.J.M. Dera (Jeroen)
Thema
Kunst & Cultuur, Media & Communicatie, Onderwijs, Taal