“De moraalridder in mij zegt: Ja, de verandering kan grotendeels bij mensen zelf vandaan komen en consumenten kunnen daar een hele grote rol in spelen”, zegt Eefje de Gelder, promovenda Economie en Marketing.
Opinie: Is consuminderen dé oplossing?
Dat er radicale oplossingen nodig zijn om verdere klimaatverandering tegen te gaan, horen we al een tijdje. Maar hoe en wie daarin de eerste stap moet zetten, blijft ongewis. Intussen wordt het beroep van de overheid op de consument steeds groter om duurzame keuzes te maken. Het roept de vraag op: is consuminderen dé oplossing voor het klimaatprobleem? Twee jonge economen reageren.
In haar onderzoek bestudeert ze onder andere de rol van consumenten binnen het fenomeen fairtrade. “Maar, uit onderzoek blijkt dat als je mensen iets vraagt met een appel op hun moraal, ze al snel de kont tegen de krib gooien en zeggen: dit willen we helemaal niet. Dat is iets natuurlijks: we willen onszelf als een moreel persoon zien en als we daarop aangesproken worden, voelen we ons slecht over onszelf en komen we in opstand. Een tweede ding is dat we enorm door prijzen geprikkeld worden, véél meer dan door een moreel appel. Dat zie je ook in het energieverhaal. Voor het gros van de mensen geldt dat eerst de prijs moet stijgen voordat ze in actie komen. Zolang consumenten dus met betaalbare goederen geconfronteerd worden die bijdragen aan het klimaatprobleem, zal er niet veel veranderen. Uiteindelijk is het enorm lastig voor de consument en moet er ergens in de productieketen door bedrijven of overheid stappen ondernomen worden.”
“We kunnen niet kiezen voor de opties die er niet zijn”
Charan van Krevel, promovendus en docent Economie vult aan: “Je kan als consument ook niet kiezen voor de opties die er níet zijn.” In zijn onderzoek bestudeert hij hoe natuurlijke grondstoffen gebruikt kunnen worden voor duurzame en brede welvaart. “Stel, je wilt naar Kazachstan reizen, dan heb je de keus om daar met de trein weken voor uit te trekken óf een hele snelle vieze vliegreis te nemen. Een aantrekkelijk duurzaam alternatief in het midden is er niet, en heb je het als consument dus mee te doen.”
Eefje: “Het is ook een cultuurding. Mensen hechten nog te veel betekenis aan dingen die klimaatonvriendelijk zijn. Het is nu nog cool om ver te vliegen in plaats van met de fiets en de tent naar Oost-Groningen te reizen. Die cultuuromslag is wel nodig, wil je de grote massa meekrijgen.”
“We denken nog steeds dat alles grenzeloos is”
Charan: “We moeten terugkeren naar het idee dat er grenzen bestaan waarbinnen we kunnen opereren. Dat idee is pijnlijk, en mensen vinden het moeilijk, maar het is onvermijdelijk. Voor veel mensen geldt dat de pijn zichtbaar moet zijn, willen ze bereid zijn om verandering bij zichzelf en anderen af te dwingen. Op een gegeven moment moeten mensen dus gaan voelen dat ze bijvoorbeeld geen gehaktbal meer kunnen krijgen of dat die gehaktbal niet meer twee, maar twintig euro kost. Als het mensen raakt, dan krijgen ze het besef dat hun acties consequenties hebben. En zijn ze bereid om stapjes terug te doen.”
Eefje: “Hoe wij nu leven is in historisch licht eigenlijk volstrekt absurd met alles wat altijd beschikbaar is. We zijn gaan denken dat we daar recht op hebben en dat we dat moeten behouden. Maar wat uiteindelijk interessanter is, is de vraag die daarachter ligt, namelijk wat voor betekenis wij aan het leven geven. Leven wij om te consumeren of consumeren we om te leven?
Charan: “Wat je nu ziet, is dat alles wat in de supermarkt ligt, heel de wereld overgevlogen is. Als we onszelf meer de vraag zouden stellen, wat er te consumeren valt, dan is er volgens mij best een maatschappij mogelijk waarin we ‘ongelimiteerd’ kunnen consumeren. In het scenario dat we meer lokaal produceren en de natuur ons haar grenzen laat aangeven.”
Charan: “Als iedereen de schouders eronder zet, kunnen we morgen een ander systeem instellen. Helaas is dat wensdenken en onrealistisch. Er spelen nog te veel factoren mee die ons als consument belemmeren en voor velen ontbreekt de noodzaak. Maar verandering is echt noodzakelijk, hoe heviger hoe beter en eindigt niet alleen bij je eigen consumentengedrag. Je kunt ook anderen aansporen en zo proberen het systeem te veranderen.
Eefje: “Begin door te kijken naar je eigen consumptiepatronen, staat het een in verhouding tot het ander? Waar kan ik een eerste stap zetten? Ga niet proberen alles in een keer om te gooien. Begin klein.”
Tekst: Annette Zonnenberg
Contactinformatie
- Gaat over persoon
- E. de Gelder (Eefje)