Als de wereld een huis was, zou corruptie door alle kieren kruipen. Want hoewel we vanuit het Westen vaak wijzen naar het Oosten als het gaat om omkooppraktijken, komen deze overal voor. Zo werd nu, omtrent het WK, veelvuldig kritiek geuit op Qatar. Maar willen we corruptie de rug toekeren, moeten we eerst van ons gevoel van superioriteit af. Dat ontdekte bedrijfskundige Stefan Schembera tijdens een onderzoek, dat gepubliceerd werd in Organization Science en aandacht kreeg van het Amerikaanse zakentijdschrift Forbes.
Schembera deed onderzoek naar Siemens, waar zich in 2006 een groots corruptieschandaal openbaarde. Het technologiebedrijf won al sinds de jaren negentig marktaandeel met behulp van een wereldwijd corrupt systeem. Door in een groot aantal landen de mazen in de wet te vinden, lukte het decennialang om omkopingen te verdoezelen. Uiteindelijk werd Siemens flink beboet en onderging het bedrijf een flinke reorganisatie om corruptie uit te bannen.
Naleving en succes in strijd tegen corruptie
‘Beleidsregels opstellen en vervolgens de manier van handelen daarop afstemmen, veroorzaakt veel problemen in een complexe zakelijke omgeving’, verdiept de bedrijfskundige. ‘Het is moeilijk om een set universele regels de vinden die voor iedere actor werkt. Je hebt te maken met verschillende culturen en diverse normen en waarden. Sommige bedrijven willen alles wat ze doen, koppelen aan een overstijgend beleid. In andere delen van de wereld is er een andere opvatting over hoe dingen werken. Zo spelen in sommige landen andere problemen meer op de voorgrond, zoals armoede en honger. Er zijn gewoonweg verschillende manieren om corruptie tegen te gaan. Het is daarom heel belangrijk om te kijken naar de achterliggende processen van oplossingen tegen corruptie.’
Veel actoren in het Westen lijken te denken dat wanneer de bedrijfsvoering in lijn ligt met het beleid, het probleem opgelost is. Dit is niet zo: ‘Actoren die zich schuldig maken aan corruptie, blijven manieren vinden om regels te omzeilen. Zo blijft corruptie bestaan. Dat zien actoren in het Oosten ook: je kunt beleid aan de praktijk koppelen, maar omkooppraktijken blijven voorkomen. Zij stelden dan een andere benadering voor waarbij gemeenschappelijke doelen worden opgesteld, die vervolgens op de voorgrond komen te staan.’
‘Overal is corruptie’
Want het Oosten wil eveneens af van corruptie, stelt Schembera, die met veel actoren in dat werelddeel gesproken heeft. Hij heeft het gevoel dat veel mensen daar corruptie helemaal niet aanmoedigen: ‘In het Westen is corruptie veel subtieler. Bijvoorbeeld door lobbyen of investeren in bepaalde politieke partijen Corruptie vindt overal ter wereld plaats, ondanks dat sommige vormen, zoals omkoping, overal verboden zijn. Om die corruptie vervolgens tegen te gaan, is een graduele aanpak, en overeenstemming over die kleine stappen, nodig.’
Die stappen kunnen we zien als mechanismen. Allereerst het belangrijk om te levelen: ons gevoel van superioriteit aan de kant te zetten. ‘We moeten erkennen dat het een wereldwijd probleem is en niet het Westen als moreel superieur beschouwen, en het Oosten als ‘gierig’. Daarna kunnen we opnieuw kalibreren: welwillend zijn om naar jezelf te kijken, samen te experimenteren om oplossingen te vinden en feedback van elkaar te ontvangen.’
Scherp blijven
Als je dan eenmaal overeenstemming bereikt over de voortgang, is het volgens de onderzoeker belangrijk om vooral scherp te blijven. Want het ‘publiekelijk bekritiseren’ van tekortschietende staten is een belangrijk mechanisme dat ervoor zorgt dat corruptie doorgrondelijk blijft en zo aan te pakken is. Want speelt een land niet gewoon mooi weer terwijl er achter de deuren onrecht schuilt? ‘Je hebt aandacht vanuit het publiek nodig om corruptie te bestrijden. Grote corruptieschandalen zoals bij Siemens schudden de boel weer op. Bijvoorbeeld al de corrupte toestanden rondom het voetbal, nu in Qatar, zorgen ervoor dat onzuivere zaken bloot komen te liggen. Het is goed om je stem te laten horen en je ergens over uit te spreken. Maar als je verandering wilt, is het belangrijk om vooral ook naar je eigen tekortkomingen nu en in het verleden te blijven kijken.’
Stefan Schembera schreef het artikel voor Organization Science in samenwerking met Patrick Haack (University of Lausanne) en Andreas Georg Scherer (University of Zurich).