Waarschijnlijk heb je wel eens gehoord van het trolleyprobleem: er komt een trein op volle snelheid aangereden. Als de trein doorrijdt, komen vijf spoorrailwerkers om. Jij kan ze redden door één man van een brug te duwen. De trein zal gestopt worden door jouw actie en de man zal omkomen, maar de spoorrailwerkers zijn gered. Wat zou je doen?
Het trolleyprobleem is één van de bekendste vraagstukken in de filosofie, maar ook vanuit een taalkundig oogpunt zijn dit soort dilemma’s interessant. Susanne Brouwer, psycholinguïst bij het Centre for Language Studies, doet onderzoek naar het beslissingsproces in verschillende talen.
Foreign Language Effect
‘Eerder onderzoek heeft aangetoond dat mensen meer utilitaire beslissingen maken wanneer hen een dilemma wordt voorgelegd in de vreemde taal’, vertelt Brouwer. Een utilitaire beslissing houdt in dat mensen kiezen voor de optie die voor het grootst aantal mensen het beste zal uitpakken: als er bij het trolleyprobleem één persoon wordt opgeofferd, overleven er vijf. ‘Bij een dilemma in de moedertaal zijn mensen juist meer geneigd om emotionele beslissingen te nemen: het voelt dan niet goed om iemand op te offeren. Het verschil tussen de beslissingen in de twee talen noemen we het Foreign Language Effect.’
Waarom mensen in een vreemde taal sneller kiezen voor utilitaire beslissingen, daar zijn wetenschappers nog niet over uit. ‘Het kan zijn dat mensen meer emotionele afstand voelen in de tweede taal, omdat het aanleren van die taal vaak ook gebeurt in een situatie waar weinig emotie aan te pas komt: in de les op de middelbare school, bijvoorbeeld. Maar het kan ook komen doordat het verwerken van een vraag in een tweede taal meer inspanning vraagt’, zegt Brouwer.
Wegkijken uit schuldgevoel
Anders dan eerdere onderzoeken, voerde Brouwer een eyetracking-experiment uit om te achterhalen wat er op onbewust niveau gebeurt als mensen andere morele beslissingen nemen in hun moedertaal dan in een vreemde taal. Deze techniek kan tot op de milliseconde nauwkeurig in kaart brengen waar mensen naar kijken tijdens het nemen van een morele beslissing. Deelnemers kregen dilemma’s voorgelezen, terwijl ze plaatjes te zien kregen van de sleutelfiguren in de dilemma’s: degenen die werden opgeofferd en degenen die gered werden, afhankelijk van de beslissing die de deelnemer nam.
‘De oogbewegingen lieten zien dat mensen na hun morele beslissing in hun moedertaal meer kijken naar degenen die ze hebben gered, terwijl ze bij een beslissing in de vreemde taal meer kijken naar de mensen die ze opgeofferd hebben’, vertelt Brouwer. ‘Een mogelijke verklaring daarvoor is dat tweetaligen zich in hun moedertaal meer schuldig en emotioneel voelen en daarom wegkijken van degene(n) die ze hebben opgeofferd. In een vreemde taal daarentegen voelen ze zich minder schuldig.' Taal speelt dus onbewust een rol na het nemen van een morele beslissing.
Het artikel “The time course of moral decision making in bilinguals' native and foreign language” is nu te lezen in het tijdschrift Frontiers in Language Sciences.
Vind je dit een interessant onderwerp? Bekijk dan eens onze bacheloropleidingen Nederlandse Taal en Cultuur of Taalwetenschap.