In Nederland zijn de mogelijkheden om op te treden tegen een spionerend Kamerlid beperkt, blijkt uit het onderzoek van Jansen. ‘Nieuwe parlementariërs zweren trouw aan de Grondwet bij hun beëdiging, maar ondergaan vooraf geen ‘screening’ van de AIVD en MIVD. In bepaalde gevallen kan een partijvoorzitter vragen of iemand in de eigen partij in de systemen van de diensten voortkomt, en het gebeurt ook weleens dat de AIVD een politicus waarschuwt dat hij of zij benaderd wordt door twijfelachtige buitenlandse partijen.’
Schorsing van een maand
Als de geheime diensten tot de conclusie komen dat een Kamerlid warme banden heeft met een vijandelijk buitenlands regime, heeft dat echter niet direct parlementaire consequenties. Jansen: ‘Zowel de Eerste als Tweede Kamer beschikken over een gedragscode. Informatie doorspelen naar het buitenland is een overtreding van de gedragscode, met drie mogelijke sancties: een aanwijzing, een berisping of een schorsing. Zo'n schorsing is de zwaarte sanctie, maar heeft een maximumduur van één maand, en in die periode is een Kamerlid niet eens uitgesloten van stemmingen.’
Wel is er een strafrechtelijke route mogelijk. Het lekken van staatsgeheime informatie was sowieso al strafbaar. Sinds juli 2025 is ook het delen van gevoelige informatie met een buitenlandse mogendheid expliciet strafbaar gesteld in artikel 98d van het Wetboek van Strafrecht. ‘Vervolging is in de praktijk echter heel complex, zeker als het gaat om ambtsmisdrijven. Dan moet de zaak via een bijzondere procedure bij de Hoge Raad worden behandeld. Het is een ingewikkeld proces waarbij andere politici beslissen of een collega-politicus vervolgd worden. In de praktijk is die procedure daarmee een mission impossible.’ Bovendien is er zowel via de politieke route als de strafrechtelijke route geen reële mogelijkheid om spionerende politici uit hun ambt te zetten, waarschuwt Jansen.
Onfrisse relaties met twijfelachtige regimes
Verschillende (buur)landen hebben al te maken gekregen met parlementariërs die in opspraak zijn geraakt vanwege onfrisse relaties met een ander regime. Een Belgisch parlementslid van Vlaams Belang bleek een informant te zijn van de Chinese geheime dienst, en Tsjechische inlichtingenbronnen claimden in 2023 dat politici uit onder andere Duitsland, Frankrijk, Hongarije en ook Nederland geld zouden ontvangen uit Moskou. Onlangs nog werd een assistent van de AfD-fractievoorzitter in het EU-parlement veroordeeld tot vijf jaar cel, vanwege spionage voor de Chinese geheime dienst.
Jansen pleit voor een uitbreiding van bestaande maatregelen, maar waarschuwt voor overhaaste stappen. ‘We moeten voorkomen dat nieuwe sancties zelf een risico vormen voor de democratie, dat het idee ontstaat dat alle politici niet meer te vertrouwen zijn. Autocraten weten juridische middelen immers maar al te goed te gebruiken tegen hun tegenstanders. Er moeten nieuwe, robuuste rechtsstatelijke instrumenten komen – en die moeten beter worden ingericht dan wat nu al mogelijk is.’