'Het gaat bij politieke onbeleefdheid niet om het uiten van meningsverschillen, maar om het ontkennen van de legitimiteit van de ander', begint van ‘t Riet. Politieke onbeleefdheid is dus meer dan een harde opmerking. Het is een gebrek aan respect dat suggereert dat de ander geen volwaardige deelnemer aan het debat is. Je zegt dan eigenlijk: jouw ideeën doen er niet toe, mensen hoeven niet naar jou te luisteren. En dat is een probleem, want het maakt een inhoudelijk gesprek onmogelijk. Bovendien diskwalificeer je er niet alleen een persoon mee, maar ook de hele partij die iemand representeert. Zonder ook maar één woord over de inhoud gesproken te hebben.
'Tot je een ons weegt': de 3 meest onbeleefde politieke tv-debatten
In een debat mag het schuren. Maar wat als het schuurt zonder inhoud? Wat als politici elkaar niet meer serieus nemen, maar elkaar wegzetten als Sinterklaas, heks, lakei of verrader? Communicatiewetenschapper Jonathan van ’t Riet onderzocht politieke onbeleefdheid in Nederlandse tv-debatten van 1981 tot 2023. Zijn conclusie: de toon is harder dan ooit. En dat is geen kwestie van stijl, maar een democratisch probleem.
'Sinterklaas bestaat!'
Politieke onbeleefdheid is trouwens niet iets van de laatste jaren. Van ’t Riet noemt een oud fragment uit een debat tussen Hans Wiegel en Joop den Uyl in de jaren ’80. Wiegel roept: 'Sinterklaas bestaat!'en maakt daarmee het beleid van den Uyl belachelijk.
'Je zegt eigenlijk: ik hoef jouw beleid niet serieus te nemen, want jij deelt alleen maar cadeautjes uit,' zegt Van ’t Riet. 'Dat lijkt luchtig, maar het is een vorm van de-legitimatie.'
Waarom is het zo aantrekkelijk?
Onbeleefdheid trekt aandacht. 'In een medialandschap waarin politici moeten vechten om gezien te worden, is een scherpe sneer vaak effectiever dan een genuanceerd betoog,' zegt Van ’t Riet. 'Het wijkt af van de norm, blijft hangen en wordt geciteerd.' Volgens hem zijn mensen bovendien van nature alert op conflicten. 'Een debat tussen Lubbers en Kok is dodelijk saai. Maar Wilders die Timmermans dik noemt? Dat blijft je bij.'
De top drie van meest onbeleefde debatten
Van ’t Riet analyseerde 34 debatten uit 14 verkiezingen tussen 1981 en 2023 op onbeleefdheid. Criteria waren onder andere het wegvegen van argumenten ('Dat is onzin'), persoonlijke aanvallen ('Niemand gelooft u nog') en het belachelijk maken van uiterlijk of karakter. Op basis daarvan krijgt ieder debat een score op onbeleefdheid. De volgende drie debatten scoorden in Van 't Riet's onderzoek het hoogst:
1. EénVandaag-debat 2017: Rutte vs. Wilders
Wilders wil de grenzen sluiten en de Koran verbieden. Rutte reageert:
Het is gewoon een nepbelofte! Wij noteren het!
2. RTL-debat 2012: Wilders tegen de rest
Wilders richt zich tot Rutte, Samsom en Roemer:
U bent lakeien van Brussel. Margaret Thatcher had in haar eentje meer ballen dan u met zijn drieën bij elkaar.
Lees de liveblog van het debat hier terug.
3. RTL-debat 2010: Pechtold vs. Rutte
Tijdens het debatonderwerp ‘hypotheekrenteaftrek’ noemt Pechtold Rutte een ‘mooi weer kandidaat'.
Als het mooi weer is, dan is Rutte kandidaat en als het slecht weer is komt de grote zus uit Brussel [Pechtold bedoelt Neelie Kroes]. U bent de mooi weer kandidaat!
Wat kunnen we doen?
Volgens Van ’t Riet ligt een deel van de oplossing bij journalisten en debatmoderatoren. 'Zij kunnen het debat structureren, experts aan het woord laten en politici aansporen tot inhoudelijkheid.' In recente debatten zag hij al pogingen om het gesprek te verdiepen, bijvoorbeeld met statistieken en expertinterventies tussen de debatten door. Maar ook kiezers hebben een rol. Van 't Riet sluit af: 'We moeten ons afvragen: willen we politici die scoren met oneliners, of die serieus zoeken naar oplossingen?'
Contactinformatie
- Contactpersoon
- dr. J.P. van 't Riet (Jonathan)
- Organisatieonderdeel
- Communication and Media, Faculteit der Sociale Wetenschappen, Behavioural Science Institute
- Gaat over persoon
- dr. J.P. van 't Riet (Jonathan)
- Thema
- Politiek, Samenleving, Taal