"Mythes zijn ideeën die steeds terugkomen. Ze worden herhaald omdat ze politieke belangen dienen en omdat wetenschappelijke correcties van nature achterlopen in het publieke debat”, begint Spierings. Dingen uitzoeken kost nou eenmaal tijd.
Mythes blijven maar terugkomen omdat ze verleidelijk eenvoudig zijn; ze geven houvast in een complexe wereld.
Hoe ontkracht je een claim die per definitie niets met waarheid van doen heeft? Een mythe kun je niet simpelweg ‘factchecken’. In plaats daarvan kunnen wetenschappers wel patronen blootleggen, denkfouten zichtbaar maken en met voorbeelden laten zien waarom iets (on)waar is. Daarom ontkrachten we samen met Spierings in dit artikel vier hardnekkige mythes over Nederlands stemgedrag. Daar gaan we!
Mythe #1: Migranten stemmen massaal populistisch-rechts
In sommige wijken, bijvoorbeeld de Schilderswijk in Den Haag, is een populistisch‑rechtse partij de tweede partij. In diezelfde wijken wonen relatief veel mensen met een migratieachtergrond.
De conclusie ligt voor de hand: Migranten stemmen massaal populistisch rechts. Maar dat is een klassiek geval van wat Spierings een ‘ecologische denkfout’ noemt. Die denkfout ontstaat wanneer we informatie over een wijk, stad, of land, gebruiken om uitspraken te doen over personen. Sterker nog: de data die wél gericht zijn op persoonlijk gedrag tonen aan dat mensen met een migratieachtergrond juist minder vaak op populistisch‑rechtse partijen stemmen dan gemiddeld.
Een internetpoll is geen wetenschappelijk onderzoek
De stem op die partijen komt in zulke wijken vaak van niet‑migranten. Maar omdat we wijken en individuen door elkaar halen, voedt deze redenering een beeld dat niet klopt. Een beeld dat enkel door denkfouten en anekdotes wordt gevormd, en door systematische analyse ontkracht kan worden.
Bij deze dus: migranten stemmen niet massaal populistisch-rechts.
Mythe #2: LHBTIQ+’ers stemmen opvallend vaak populistisch rechts
Deze claim komt vaak uit internetpolls op specifieke platforms, zoals de Gaykrant of gaysite.nl. Maar zulke polls zijn niet representatief. “Ze meten vooral wie de reguliere websitebezoekers zijn en op dat moment zin hadden om te klikken, niet wat een hele groep denkt”, zegt Spierings.
Media zijn dol op onverwachts, ‘spannend’ nieuws. Dat levert kliks en geld op
In betrouwbaar onderzoek, met willekeurige steekproeven en brede surveys, ziet Spierings een ander beeld: LHBTIQ+’ers stemmen overwegend progressief‑links. De steun voor populistisch‑rechtse partijen is juist relatief laag. “Een internetpoll is geen wetenschappelijk onderzoek,” benadrukt Spierings. Het zegt iets over de bezoekers van een site, niet over een hele gemeenschap. Waarom worden dit soort ideeën dan zo vaak herhaald? “Media zijn dol op onverwachts, ‘spannend’ nieuws. Dat levert kliks en geld op”, zegt Spierings. En voor populistisch‑rechtse partijen is het een manier om te zeggen: Zelfs homo’s (of moslims) zijn voor ons, dus echt helemaal tegen hen kunnen we toch niet zijn?
Kortom LHBTIQ+’ers stemmen niet opvallend vaak populistisch rechts, maar juist vooral progressief-links.
Mythe #3: De wooncrisis drijft de populistisch‑rechtse agenda
“Wonen is een belangrijk thema tijdens verkiezingen. Maar bij kiezers van populistisch‑rechtse partijen staat migratie structureel hoger op de agenda”, zegt Spierings. De wooncrisis is volgens hem daarmee eerder een inhaker dan een oorzaak. Hij geeft aan dat onderzoek laat zien dat anti‑migratiehoudingen de laatste twintig jaar vrij stabiel zijn. “In verkiezingen hiervoor ging het over banen, of over ‘on-Nederlandse’ Islamitische waarden. Nu is het ‘wonen’, volgende keer misschien weer iets anders".
Kortom, de woningmarkt is niet de kern van waarom veel mensen op deze partijen stemmen.
Mythe #4: Links heeft geen verhaal
Links heeft wél een verhaal. Maar het is een lastiger verhaal: van aanpassing, solidariteit en collectieve verantwoordelijkheid. Populistisch-rechts biedt vaker een geruststellend verhaal: Jullie hoeven niet te veranderen. "Dat populistisch-rechts juist nu zoveel terrein wint is ook sociologisch te verklaren”, zegt Spierings.
Links vraagt inspanning, populistisch-rechts biedt bevestiging.
Wie opgroeit zonder oorlog of schaarste verwacht vaak vrijheid en zelfontplooiing. De huidige generatie groeide op in comfort en vindt zelfs iets inleveren snel oneerlijk. Dat botst met grote uitdagingen zoals klimaat, stikstof en diversiteit, waar iedereen zich moet aanpassen. “Eerder zagen we in de jaren ‘90 een golf van groene politiek en later de opkomst van populistisch rechts. Beide passen in die langzame culturele verschuiving”, zegt Spierings.
Kortom, links vraagt inspanning, populistisch-rechts biedt bevestiging. Er is wel een links verhaal, maar het is minder comfortabel.
Kijk verder
Mythes blijven maar terugkomen omdat ze verleidelijk eenvoudig zijn; ze geven houvast in een complexe wereld. Maar wie echt wil begrijpen waarom mensen stemmen zoals ze stemmen, moet verder kijken dan de wijk, de poll of de anekdote. Spierings sluit af: “De data zijn er. De nuance ook. Het is tijd dat we ze serieus nemen”.