Rowin Jansen, docent en promovendus Algemene rechtswetenschap dook in de notulen van de Algemene Vergadering van de Hoge Raad van 1921: ‘Die bleek zich toentertijd te hebben gebogen over de vraag "kunnen vrouwen lid worden van een rechtscollege?". Regering en parlement verschilden daarover namelijk van mening en vroegen om zijn advies.’
Honderd jaar geleden: aarzeling bij vrouwelijke rechters
Dat advies luidde dat de wet geen beletsel zou opleveren voor de toelating van vrouwen tot de rechterlijke macht. ‘Maar de Hoge Raad zag wel enkele bezwaren: een vrouw treedt wellicht niet met voldoende "kracht en gezag" op, kan worden geconfronteerd met "zaken van uiterst kieschen aard", heeft mogelijk weinig tijd voor het ambt ("haar plaats is in het gezin") en is tijdens de zwangerschap alsook tijdens "de maandelijksche afwijkingen" vermoedelijk niet in staat om te werken.’
Toch waren die bezwaren voor de Hoge Raad niet doorslaggevend. ‘Eerst moest maar eens ervaring met vrouwelijke rechters worden opgedaan, zo luidde het advies. Regering en parlement besloten echter om dat advies van de Hoge Raad in de wind te slaan. Zij gingen aanvankelijk niet over tot de benoeming van vrouwen in het rechtersambt.’
Sinds 2008: vrouwelijke rechters in de meerderheid
Jarenlang bleef de rechtbank nog een mannenbolwerk. Pas vanaf de jaren negentig is er een duidelijke kentering waarneembaar. Sinds 2008 zijn vrouwelijke rechters in de meerderheid. Emancipatie geslaagd, of zwaait de slinger nu iets te ver door naar de andere kant? De rechtspraak hecht veel waarde aan diversiteit, is een gebrek aan mannen dan een reden tot zorg? Jansen: ‘Zedenzaken worden vaak aangehaald als voorbeeld: is het problematisch wanneer een mannelijke verdachte staat tegenover een officier van justitie, rechters en een griffier die allen vrouw zijn? Raakt dat niet aan de rechterlijke onpartijdigheid? Zo ja, moet de rechtspraak dan actiever op zoek gaan naar mannelijke rechters? Dat is een complexe en juridisch interessante discussie, die wij graag uiteen wilden zetten in dit themanummer.’
Ashley Terlouw, hoogleraar Rechtssociologie, laat in het themanummer onder andere zien hoe rechters zelf aankijken tegen deze kwestie. Daarom heeft ze met vierentwintig rechters uit verschillende rechterlijke gelederen gesproken over de vraag ‘Hebben vrouwen de rechtspraak veranderd?’. Terlouw: ‘Voor de vrouwelijke groep was het moeilijker om te beoordelen of vrouwen de rechtspraak hebben veranderd, omdat ze de rechtspraak niet anders hebben meegemaakt dan met vrouwen erbij. Maar ook veel, met name jongere, mannelijke rechters weten niet beter dan dat er sprake is van genderdiversiteit. Wat overigens wel opviel, is dat de mannen hun uiterste beste deden om hoffelijke dingen over vrouwen te zeggen, zoals "ze zijn ijverig en goed voorbereid".’
Diversiteit van de rechterlijke macht
De discussie over vrouwelijke rechters blijft ongetwijfeld nog een poos actueel. Zeker gezien de huidige juridische studentenpopulatie, die grotendeels uit vrouwen bestaat. Moet er al in de opleidingsfase aandacht worden besteed aan het werven van mannelijke rechters? Terlouw: ‘Ik vind het nog geen tijd voor een echt voorkeursbeleid voor mannen – vooralsnog laat de wet dat ook niet toe – maar ik kan me wel voorstellen dat mannen en met name ook juristen uit etnische minderheidsgroepen wat meer gestimuleerd moeten worden om op de functie van rechter te solliciteren.'
'Diversiteit van de rechterlijke macht is om meerdere redenen belangrijk. Voor het vertrouwen in de rechtspraak is het goed als de samenstelling van de rechterlijke macht een afspiegeling van de samenleving is. En ook voor de rechtspraak zelf is het goed als er vanuit een diversiteit aan achtergronden en perspectieven recht wordt gesproken.’
Het NJB-zomernummer ‘Vrouwen in de rechterlijke macht’ verschijnt op dinsdag 13 juli en bevat bijdragen van Ashley Terlouw, Rowin Jansen, Ybo Buruma (bijzonder hoogleraar Rechtstaat Radboud Universiteit en raadsheer bij de Hoge Raad), Leny de Groot-van Leeuwen (emeritus hoogleraar Rechtspleging Radboud Universiteit), Esther de Boer (raadsheer Hof Arnhem-Leeuwarden), Anne Ruth Mackor (hoogleraar Professie-ethiek Rijksuniversiteit Groningen), Marc de Werd (raadsheer in het Gerechtshof Amsterdam en hoogleraar Rechtspleging Universiteit van Amsterdam) en Adriana van Dooijeweert (voorzitter College voor de Rechten van de Mens).
Meer weten? Neem contact op met:
- Persvoorlichting en wetenschapscommunicatie Radboud Universiteit, media [at] ru.nl (media[at]ru[dot]nl), 024 361 6000