Waar is de politie voor? ‘Je doet zoveel als je kan, binnen wat mogelijk is.’

04 februari 2025 Onderzoeksbericht

De politie mag de kennis die ze bezit meer inzetten en zelfbewuster optreden, concludeert universitair docent Bestuurskunde Dorian Schaap. In opdracht van de Korpsleiding deed hij onderzoek naar een fundamenteel vraagstuk: waar is de politie voor? Hij sprak met mensen binnen en buiten de organisatie. ‘Taken bij ze weghalen werkt niet.’

Als je het over de politie hebt, weet iedereen wie je bedoelt en heeft ook iedereen daar een gevoel bij. Er is geen andere publieke organisatie die zo tot de verbeelding spreekt. ‘De politie is het meest zichtbare deel van overheidsgezag’, zegt bestuurskundige Dorian Schaap. ‘Ze maken het verschil tussen leven en dood.’ Maar wat ze precies doen en welke rol ze in de samenleving spelen, is lastiger vast te stellen.

Een nieuw verhaal

De politie is als organisatie op zoek naar een nieuw verhaal. Dit komt mede doordat de vorige minister van Justitie en Veiligheid een nieuwe kijk had op politietaken. ‘Yeşilgöz overwoog het kleinere werk, zoals handhaving en toezicht, af te stoten en de focus te leggen op zwaardere misdaad. De politie worstelt ook met de vele taken, maar wil niet zomaar een deel van haar domein verliezen zonder daar zelf goed over na te denken.’

Daar komt bij dat er steeds meer vragen op de organisatie afkomen. Zo leven in de samenleving tegengestelde wensen. ‘Enerzijds moet de politie nabij zijn, dicht bij de mensen. Anderzijds moeten ze ook een afstandelijke positie innemen, om neutraal te zijn en het overzicht te kunnen bewaren. Hoe doe je dat?’

Ook verandert het werk door technologische vernieuwingen. ‘Om zaken op te lossen maken agenten bijna geen gebruik meer van verhoren. Het gaat nu vooral om het uitluisteren van getapte telefoongesprekken en het kraken van chatservers. Maar zoals voor de gehele overheid geldt: de veranderingen gaan sneller dan ze kunnen bijbenen.’

Fysieke dwang en kennis

Voor het onderzoek maakte Schaap, samen met collega’s Hester Paanakker en Johan de Kruijf, gebruik van interviews, focusgroepen en literatuur. Zo keek hij naar wat de politie uniek maakt. ‘Eigenlijk steunt de organisatie op twee pilaren. De eerste is de generieke fysieke dwang. Dat betekent dat de politie fysieke dwang kan gebruiken in elke situatie waarin dat mogelijk nodig is.’ De tweede pilaar is het gevolg van de eerste: politiemensen weten door hun werk heel veel. ‘De politie is betrokken bij burenruzies, radicalisering, onrust in voetbalstadions en ga zo door. Daardoor hebben ze een ongelofelijk breed perspectief op maatschappelijke problemen. Ze hebben kennis in huis die andere organisaties niet hebben.’

‘Geen volgzame hondjes’

Schaap concludeert dat de politie deze kennis meer mag inzetten en zelfbewuster mag optreden. ‘Binnen de organisatie wordt vaak geklaagd over het capaciteitstekort, maar je kunt dat ook zien als kader. Je doet zoveel als je kan, binnen wat mogelijk is.’ Schaap noemt dat een harde, maar hoopvolle boodschap. ‘Bij voetbalwedstrijden hoeft de politie niet te zeggen: u vraagt, wij draaien. En ook niet: door het tekort zijn we hier aanwezig en daar niet. De politie kan vanuit hun kennis over openbare orde juist meepraten over andere mogelijkheden, zoals de inzet van stewards en crowdcontrol.’ De politie mag daarin stelling nemen, stelt Schaap. ‘Dat kregen we ook terug van bestuurders. Zij zien dat de politie kennis heeft die zij niet bezitten. Een burgemeester zei: ‘we hebben geen volgzame hondjes nodig’.’

Trots

Bij de focusgroepen werd onder meer gekeken naar hoe de agenten zelf hun werk zien. Daarin ontdekte Schaap een paradox. ‘Politiemensen vinden dat ze te veel taken moeten doen die niet bij hun functie horen. Maar als je vraagt wanneer ze trots zijn op hun werk, zeggen ze bijvoorbeeld: toen ik een kind troostte na een auto-ongeluk waarbij de ouders zwaargewond raakten. Dat heeft niets met criminaliteit te maken. Ze willen minder taken, maar hechten ook aan de breedte van het werk.’

Hij denkt dan ook dat het wegsluizen van taken niet zal werken. De politie is niet zomaar vervangbaar of opdeelbaar. ‘Je weet van tevoren niet of de inzet van politie nodig is. Als je ze bijvoorbeeld bij meldingen van verward gedrag weghaalt, moeten ze alsnog komen als de boel geëscaleerd is.’

Woorden overnemen

Het onderzoek werd goed ontvangen bij de politie. De organisatie stelde een intern visiedocument op, waarbij diverse aspecten uit de studie van Schaap en zijn collega’s werden overgenomen. ‘De korpschef schreef in dit document over ‘generieke dwangcompetentie’. Dat is het mooiste, als ze je woorden overnemen zonder dat ze naar je verwijzen.’

Contactinformatie

Organisatieonderdeel: Faculteit der Managementwetenschappen, Institute for Management research, Bestuurskunde
Gaat over persoon: dr. D.P. Schaap (Dorian)
Thema: Management, Samenleving