Opgevoerde spellingschecker
Want in praktijk, zo blijkt ook uit onderzoek, spuwen AI-tools zoals Chatgpt veel misinformatie uit, bijvoorbeeld over hoe je je moet registreren om te stemmen voor de Amerikaanse verkiezingen. In aanloop naar de Nederlandse verkiezingen waarschuwde de Autoriteit Persoonsgegevens ook om chatbots niet als stemhulp te vertrouwen. Onder meer vanwege het zogenaamde ‘stofzuigereffect’, waarbij AI-tools vooral partijen op de flanken noemen en middenpartijen nauwelijks aanraden. ‘We vergeten het soms, maar ChatGPT en vergelijkbare tools zijn niet meer dan opgevoerde spellingscheckers die passende woorden bij elkaar plaatsen. Als het programma bepaalde partijen “aanraadt”, komt dat in de eerste plaats doordat er meer over die partijen wordt gesproken en het programma die partijen beter herkent, niet doordat die partij zo goed bij jouw voorkeuren en standpunten aansluit.’
Daarnaast, benadrukt Schaap, moeten we onthouden welke organisaties achter de bekendste AI-tools zitten. ‘Google en OpenAI hebben die programma’s bovenal ontwikkeld om geld mee te verdienen, niet om stemadvies te geven of de democratie te verbeteren. Die doelen kunnen toevallig overeenkomen, maar daar kun je niet zomaar vanuit gaan.’
Autonomie of efficiëntie?
En wat nou als er een publieke, niet commerciële AI-tool beschikbaar komt? Een veredelde kieswijzer? ‘Ik snap dat mensen gewoon willen weten op wie ze moeten stemmen, maar toch, en dat is vooral mijn eigen gevoel, vraag ik me af of je moet willen dat iets of iemand anders jouw stemkeuze voor je bepaalt. Keuzes zoals met wie je trouwt, welke baan je kiest én op wie je stemt, zijn volgens mij een aanzienlijk deel van het mens-zijn, ze lijken me té belangrijk om uit te besteden aan technologie.’
Toch lijken mensen de razendsnel ontwikkelende technologie steeds meer te accepteren, tot verbazing van Schaap en collega’s in zijn vakgebied. ‘Nog maar een jaar of tien geleden wezen studies uit dat mensen niet snel geneigd zijn hun autonomie uit handen te geven, maar dat beeld begint te kantelen en mensen accepteren technologieën zoals AI steeds meer vanwege het gemak en de efficiëntie die het met zich meebrengt. Voor ons als wetenschappers staan er heel interessante jaren te wachten: kiezen mensen voor hun autonomie of voor het gemak? En waarom doen ze dat?’
Hoewel Schaap de voordelen herkent, heeft hij zijn bedenkingen bij het al te makkelijk omarmen van AI. En het is natuurlijk niet het een óf het ander. Je kan ook wetgeving verzinnen waardoor mensen AI kunnen gebruiken, maar niet alles uitbesteden, bijvoorbeeld door te verbieden dat AI stemadvies kan uitbrengen. We zijn als mensheid ook in staat om mensen te klonen, maar we hebben afgesproken om dat niet te doen. Zo kunnen we ook afspreken dat mensen bepaalde keuzes zelf blijven maken.’
