Gedragseffecten: Huiselijk geweld door ‘microcredit programmes’
Nog een voorbeeld die Koch noemt zijn microcredit programmes. Dit soort programma’s zijn gericht op het versterken van de economische positie van vrouwen en worden versterkt door veel Nederlandse organisaties, zoals Oikocredit. Ze krijgen dan een lening waarmee ze hun eigen bedrijf kunnen starten. ‘Als we alleen kijken naar de economische voordelen is het een succes’, zegt Koch. ‘In veel gezinnen kunnen mannen er echter slecht mee omgaan als de vrouw ineens meer geld verdient, waardoor het programma ook tot huiselijk geweld kan leiden. Dat betekent dat we moeten gaan experimenteren om te zien of we de programma’s zo kunnen ontwikkelen dat het economische succes blijft, maar zonder huiselijk geweld als bijwerking.’
‘We overschatten regelmatig het positieve effect van hulpprogramma’s als we alleen kijken naar de mensen voor wie het bedoeld is
Hij concludeert: 'Als we de onbedoelde gevolgen van hulp in kaart willen brengen moeten we die tunnelvisie loslaten.’
De tunnelvisie loslaten met een antropologische blik
‘Antropologen zijn hier goed in’, zegt Koch. ‘Ze zijn langer in een gebied aanwezig en denken vaak buiten de officiële doelstellingen van een hulporganisatie. In plaats daarvan kijken ze naar wat er nou eigenlijk van dag tot dag gebeurt in een gebied’. Koch geeft aan: ‘het zijn de antropologen die het huiselijk geweld in kaart hebben gebracht bij de microcredit programma’s, economen hadden daar te weinig oog voor.’
Antropologisch onderzoek, juist door lokale onderzoekers, wordt jammer genoeg vaak over het hoofd gezien tijdens de evaluatie van hulpprogramma’s. Koch legt uit: ‘dit komt door de manier waarop we die evaluaties organiseren. Vaak komt iemand van de hulporganisatie langs en blijft maximaal twee weken in de hoofdstad van het land dat hulp nodig heeft. Diegene bespreekt met lokale organisaties hoe met een hulpprogramma gaat; is er inderdaad een beter afwatersysteem?, zijn alle kinderen gevaccineerd? Als we dat proces zouden veranderen en bijvoorbeeld meer met lokale universiteiten zouden samenwerken, is er al meer ruimte om de onbedoelde effecten te onderzoeken’.
Het zijn de antropologen die het huiselijk geweld in kaart hebben gebracht bij de microcredit programma’s, economen hadden daar te weinig oog voor
Hoe start je een onderzoek naar onbedoelde effecten?
‘Mijn doel is om hulporganisaties of overheidsinstellingen te professionaliseren’, zegt Koch. Toch was het in het begin moeilijk om organisaties te vinden die aan mijn onderzoek mee wilden doen’. Veel tijd gaat uit naar vertrouwen winnen. ‘Organisaties willen bijvoorbeeld dat ik juist de bedoelde effecten onderzoek, of ze zijn bang voor negatieve uitkomsten.’ Uiteindelijk keurden organisaties als Cordaid, het Rode Kruis en overheidsinstellingen als het duitse GiZ het goed dat Koch hun hulpporgamma’s onder de loep nam.
Hoe doe je onderzoek naar onbedoelde effecten?
Door middel van text mining heeft Koch 700 evaluatierapporten van hulpprojecten onderzocht. Met behulp van geavanceerde zoekmethodes heeft hij samen met Zunera Rana concepten, patronen, onderwerpen, trefwoorden en sentimenten in die rapporten geïdentificeerd. Wat blijkt? In niet één rapport waren antiwesterse sentimenten opgenomen. Koch legt uit: ‘Een grote blinde vlek is hoe niet geliefd we eigenlijk zijn als witte Westerlingen die hulp komen brengen’. ‘Als je het nieuws volgt zie je dat ebola-klinieken zijn afgebrand in West-Afrika. Of dat Westers opgezette LHBTI organisaties worden belaagd in Uganda. Dit komt nergens in zo’n rapport terug.’ Naast text mining heeft Koch bestaande literatuur over internationale samenwerking geanalyseerd om zo in totaal de top tien van onbedoelde gevolgen te onderscheiden.
Een grote blinde vlek is hoe niet geliefd we eigenlijk zijn als witte Westerlingen die hulp komen brengen
Zijn de tien onbedoelde gevolgen niet alsnog Westers gekleurd?
Om te voorkomen dat deze tien onbedoelde gevolgen niet alsnog heel Westers gekleurd zijn, stelde Koch een meeleesgroep op met mensen vanuit de hele wereld. ‘Die feedback was echt nodig’, zegt Koch. In zijn boek noemde hij migratie naar het westen een onbedoeld gevolg van beter onderwijs in derde wereldlanden. ‘Wat een Westerse bril heb je toch, Dirk-Jan!, zei iemand toen tegen mij. De kans op een betere toekomst in het Westen is juist waarom mensen aan dit programma meedoen, daar is niets onbedoeld aan’.
Toekomst
Koch hoopt dat bij ieder nieuw hulpprogramma er echt gekeken gaat worden naar de mogelijke onbedoelde effecten. ‘We moeten ons vragen stellen als wat doet dit programma voor het geweld tegen vrouwen? Wat doet dit voor de CO2 uitstoot? Wat doet dit met de inflatie?’. Als we internationale samenwerking willen professionaliseren, moeten we de onbedoelde gevolgen van tevoren al weten in plaats van ze achteraf te ondervinden. Een antropologische en lokale blik kan ons hier echt bij helpen om situaties vanuit meerdere perspectieven te bekijken. Het maakt ons bescheidener en genuanceerder.
AMID Leiderschapsprogramma
Dirk-Jan Koch is docent bij het AMID Leiderschapsprogramma. Ben je senior professional of beleidsmaker werkzaam in internationale (ontwikkelings)samenwerking en wil je met jouw organisatie bijdragen aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen? Tijdens dit programma geeft jou hiervoor de juiste handvatten.
Lees meer over het programma
