Over dit project
Dit PhD-project onderzoekt de ritualisering van geassisteerd sterven in Nederland. Wat doen mensen voordat ze euthanasie krijgen? Hoe helpen hun laatste betekenisvolle momenten bij het afscheid nemen? Hoe helpt het hun nabestaanden? Deze en andere vragen staan centraal in dit onderzoek.
Doelstellingen
Het project heeft drie doelstellingen:
- Een beter begrip van de huidige gebruiken en gewoonten die voorafgaan aan hulp bij sterven.
- Begrijpen welke aspecten van betekenisvolle momenten de betrokkenen echt helpen.
- Betere ondersteuning mogelijk maken in de facilitering van een 'goede dood'.
Tot op heden is er geen diepgravend onderzoek gedaan naar de ritualisering van van deze hedendaagse vorm van sterven. Het is echter een belangrijk sociaal fenomeen dat de status quo van rituele studies van rituele studies mogelijk ter discussie zet. Vooral omdat hulp bij sterven de ultieme controle geeft over de omstandigheden en timing van de dood en deze dus zeer 'planbaar' maakt.
Voortgang van dit project
In 2022 bestond de Nederlandse euthanasiewet twintig jaar. Twee jaar later, in 2024, betrof 5,8% van alle sterfgevallen in Nederland een euthanasie (bron: Regionale Toetsingscommissie Euthanasie). Nederland is wereldwijd uniek in het wettelijk mogelijk maken van een zelfgekozen levenseinde — mits aan zorgvuldige voorwaarden wordt voldaan. Maar hoe mensen zich daarop voorbereiden, hoe ze betekenis geven aan hun afscheid en wat ze daarbij doen, maken en delen — dát is waar ik met aandacht naar heb mogen kijken.
Het onderzoek bevindt zich inmiddels in het derde jaar. In de afgelopen twintig maanden heb ik meer dan vijftig naasten gesproken die hun ervaringen rondom het levenseinde van een dierbare deelden. Daarnaast heb ik 21 mensen intensief mogen volgen in hun laatste levensfase: soms gedurende enkele weken, soms maandenlang. Ik mocht aanwezig zijn in kwetsbare, moedige, soms verwarrende en vaak liefdevolle momenten.
Niet iedereen overleed uiteindelijk. En juist dat leerde me veel. Een terminale diagnose brengt gesprekken en keuzes op gang, maar betekent niet altijd dat het einde nabij is. Ik heb van dichtbij gezien hoe ‘extra tijd’ wordt beleefd — soms als opluchting, soms als worsteling, vaak als kostbaar.
Bij anderen was ik getuige van de laatste uren — soms zelfs van het moment van euthanasie zelf. Na eerder als vroedvrouw de eerste ademhaling van een nieuw leven te mogen begeleiden, stond ik nu stil bij de laatste. Ik werd diep geraakt door de puurheid waarmee mensen hun verhalen met mij deelden, en het vertrouwen dat ik mocht ontvangen.
Nu is het tijd om te gaan schrijven. De komende periode zal ik de verhalen analyseren, op zoek naar patronen in hoe mensen afscheid vormgeven: in wat ze doen, maken, zeggen — en hoe ze ritueel betekenis geven aan de overgang van leven naar dood. De inzichten die daaruit voortkomen, zullen in de loop van het jaar hier op de website verschijnen.
Resultaten
Voortlopende projecten
Presentaties
- Centre for Death and Society, University of Bath – CDAS conference juni 2025
From Planning to Presence: The Power of a ‘5-to-12 Death’ and the Emergence of Meaningful Rituals beyond the Euthanasia Day
The planned nature of euthanasia, also described as a "5-to-12 death," grants individuals and their loved ones a unique sense of agency, allowing them to actively prepare for the day itself. This agency can foster a deep engagement with the process, enabling the creation of meaningful experiences that reflect personal values and relationships. However, many of the post-euthanasia rituals arise out of spontaneous acts during the euthanasia day itself. Unplanned gestures and words, ordinary objects used in these moments, often acquire profound symbolic meaning, becoming anchors for grief rituals and facilitating a sense of transformed but continuous bonds with the deceased. In a secularised society like the Netherlands, where traditional religious frameworks decreased in importance, these emergent practices take over, offering a way to navigate loss and sustain connection through deeply personal and context-specific expressions of meaning. My research shows how the interplay of planned and spontaneous actions during euthanasia serves as a foundation for evolving ritual behaviour, highlighting their capacity to provide comfort, continuity, and agency to the bereaved in a secular context. These practices reveal the transformative potential of the euthanasia process, bridging the moment of death with enduring rituals that support grief and memory.
- 17th Death, Dying and Disposal Conference, Utrecht. Augustus 2025
Rituals for whom? Distinguishing between mental and physical illness ritual behaviour in euthanasia
People in the Netherlands seeking euthanasia for mental illness and those with physical diagnoses exhibit distinct end-of-life rituals. One involves elaborate planning to ease loved ones’ burdens and justify the decision, while the other focuses on personal processes of dying without explanation.
