Er bestaat overeenstemming dat een vernieuwing van het Nederlandse moderne vreemde talenonderwijs nodig is (zie Ros 2020; Fasoglio & Tammenga 2021). De eerste stap, namelijk de actualisatie van de examenprogramma’s en kerndoelen (SLO 2024a, 2024b) is inmiddels gezet. De oude, alleen op taalvaardigheid gerichte doelen zijn geactualiseerd met doelen die zich richten op taalbewustzijn en cultuurbewustzijn. In het verleden was er in vakdidactisch onderzoek veel aandacht voor taalvaardigheid; nu is het nodig om ook onderzoek naar didactiek die samenhangt met taalbewustzijn en cultuurbewustzijn op te pakken en docenten bij het implementeren hiervan te ondersteunen. Hieraan wil het hier voorgestelde onderzoek een bijdrage leveren. Dit onderzoek richt zich op het concept van cultuurreflexief leren. Cultuurreflexief leren heeft als doel de communicatieve vaardigheden van leerlingen te bevorderen zodat zij zich bewust worden van meertalige en pluriculturele contexten en leren om zich in zulke contexten te kunnen bewegen (Schweiger 2022, p. 91). Doordat er ook veel aandacht voor het ontwikkelen van het (kritisch) denkvermogen en reflectievaardigheden is, sluit cultuurreflexief leren niet alleen bij het vernieuwde curriculum van de moderne vreemde talen aan, maar ook bij de nieuwe kerndoelen met betrekking tot burgerschap (SLO 2024c).
Bij het uitvoeren van het curriculum kan de context en specifiek de schoolcultuur als een belangrijke factor worden gezien. Dit kan met een simpel voorbeeld duidelijk worden gemaakt: als de gedragscode van een school luidt ‘Op school wordt alleen Nederlands gesproken’ zoals dat op sommige scholen zelfs expliciet in de schoolregels staat, dan heeft een mvt-docent het moeilijk bij het constructief gebruik maken van alle talen die een leerling spreekt. Als in de lessen pluriculturaliteit benadrukt wordt, de schoolcultuur echter tegenover andere culturen als ‘niet uitnodigend’ of zelfs ‘gesloten’ wordt ervaren, dan is het voor een docent net zo moeilijk om cultuurreflexieve leerdoelen te behalen. Hoe groot de invloed van de schoolcultuur is, vooral als het gaat over docenten Duits, is echter nog niet eerder onderzocht. Terwijl de urgentie hiervoor wel bestaat: uiteindelijk zijn het de docenten die de verantwoordelijkheid hebben om de vakvernieuwing uit te voeren.
De overkoepelende hoofdvraag van dit project is om deze reden: Welke rol speelt de schoolcultuur in de perceptie van docenten bij het implementeren van cultuurreflexief leren in de moderne vreemde-taallessen aan de hand van het vak Duits?
Het project is geoperationaliseerd in vier deelstudies met telkens een eigen onderzoeksvraag:
- Wat is de stand van zaken wat betreft de relatie tussen schoolcultuur en cultuurreflexief leren in de vakdidactiek van het moderne vreemdetalenonderwijs en in het schoolvak Duits in het bijzonder?
- Hoe wordt de schoolcultuur, en in het bijzonder de schoolcultuur in relatie tot cultuurreflexiviteit door de schoolgemeenschap ervaren?
- Welke kenmerken van de schoolcultuur zijn in de perceptie van vreemde taaldocenten (i.c. Duits) het meest bepalend in de dagelijkse onderwijspraktijk als het gaat over het implementeren van cultuurreflexief leren (good practices)?
- Welke consequenties volgen uit deze good practices voor de vakdidactiek van cultuurreflexief leren van het vak Duits?
Literatuurlijst
Fasoglio, D., & Tammenga, M. (2021). Startnotitie moderne vreemde talen: Bovenbouw voortgezet onderwijs. SLO. geraadpleegd op 25 november 2024 via https://www.slo.nl/publish/pages/18346/startnotitie-moderne-vreemde-talen.pdf.
Ros, B. (2020). Meer vakinhoud graag! Samenleving vraag om meer dan taalvaardigheid alleen. Levende Talen Magazine, 107(6), 4-8. https://lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/2079.
Schweiger, H. (2022). Ästhetisches Lernen als kulturreflexives Lernen. Wege zu kritischer Partizipationsfähigkeit. In S. Dengscherz, H. Schweiger, S. Reitbrecht, B. Sorger (Hrsg.), Kulturreflexiv, ästhetisch, diskursiv. Sprachenlernen und die Vielfalt von Teilhabe, idt 2022 mit.sprache.teil.haben Band 2 (S. 79 – 92). Erich Schmidt Verlag.
Stichting Leerplanontwikkeling SLO (2024a). Examenprogramma's moderne vreemde talen, online via https://www.slo.nl/thema/meer/actualisatie-kerndoelen-examenprogramma/actualisatie-examenprogramma/examenprogramma-moderne-vreemde-talen/, geraadpleegd op 27 november 2024.
Stichting Leerplanontwikkeling SLO (2024b). Conceptkerndoelen moderne vreemde talen, online via https://www.slo.nl/thema/meer/actualisatie-kerndoelen-examenprogramma/actualisatie-kerndoelen/conceptkerndoelen-moderne-vreemde-talen/, geraadpleegd op 27 november 2024.
Stichting Leerplanontwikkeling SLO (2024c). Conceptkerndoelen burgerschap en digitale geletterdheid. Uitgave maart 2024, geraadpleegd op 27 juli 2024 van https://slo-kerndoelen.files.svdcdn.com/production/uploads/assets/updates/DEF_kerndoelenboekje_BU_DG.pdf?dm=1709640714