Ze zullen nooit bovenaan staan op ranglijsten voor de ‘belangrijkste’ of ‘mooist klinkende’ woorden, maar toch zijn ze onmisbaar: bescheiden woordjes als oh, hè? en mhm, die onze gesprekken en gedachten in goede banen leiden. Lang zagen zelfs taalwetenschappers dit soort tussenwerpsels over het hoofd als onbenulligheden. Dat beeld is nu aan het veranderen, dankzij nieuwe methoden om taalgebruik systematisch te bestuderen en te modelleren.
Gereedschap voor efficiënte communicatie
In het onderzoeksproject Elementaire deeltjes van de taal worden woordjes als oh, hè? en mhm behandeld als onmisbare deeltjes die onze spontane gesprekken bij elkaar houden. Het onderzoeksteam bestudeert hoe deze kleine woorden ons helpen om elkaar tijdens een gesprek te begrijpen en complexe taal efficiënt te gebruiken. Zo geef je met hè? aan dat je iets niet goed gehoord of verstaan hebt, wat je gesprekspartner dan kan rechtzetten; en staat of valt elk complex verhaal met de trefzekere oh’s en m-hm’s van de luisteraars.
De onderzoekers combineren taalvergelijkend onderzoek met computermodellen. Op die manier hebben ze gevonden dat deze woordjes in alle onderzochte talen optimaal aangepast zijn aan hun functie, vergelijkbaar met efficiënt gereedschap. Een gestroomlijnd woordje als m-hm voor ‘vertel verder’ is bijvoorbeeld te vinden in talen over de hele wereld. Met computermodellen hebben de onderzoekers verder laten zien dat herstelvragen zoals hè? leiden tot meer efficiënte communicatie. Zo kosten gesprekken dankzij deze woorden beduidend minder rekenkracht en hebben ze betere uitkomsten, terwijl een gesprek zónder juist tot een hoop verwarring kan leiden.
