Project Veilig op School

Een fijn en veilig sociaal klimaat is belangrijk voor alle kinderen. Het zorgt ervoor dat kinderen goed in hun vel zitten en het bevordert hun leerprestaties. Helaas ervaren niet alle kinderen een fijn en veilig sociaal klimaat in hun klas. Met dit onderzoeksproject willen we daarom beter begrijpen hoe een veilig sociaal klimaat voor alle kinderen tot stand komt.

Het sociale klimaat in de klas gaat over de mate waarin kinderen en leerkrachten zich prettig voelen. De sociale relaties tussen kinderen en de dynamiek van de groep zijn hiervoor erg belangrijk. Vaak wordt hierbij vooral gedacht aan de bewuste beleving van sociale relaties, bijvoorbeeld welke kinderen elkaars vrienden zijn. Toch kan ook de wat minder bewuste kant een rol spelen. Daarom gaan wij in dit onderzoek op een andere manier naar de werking van sociale relaties kijken. We richten ons hierbij op de indeling van wie naast wie zit in de klas en de onderbuikgevoelens die kinderen tegenover elkaar hebben. Voorbeelden van hoe deze onderwerpen naar voren kunnen komen in de klas zijn kinderen die in een bepaald tafelgroepje ineens helemaal opbloeien of kinderen die zeggen dat ze niet lekker in hun vel zitten, maar niet goed kunnen aanwijzen waar het precies aan ligt. Uiteindelijk willen we begrijpen hoe de klasindeling en onderbuikgevoelens van kinderen en leerkrachten bijdragen aan het klasklimaat.

We voeren dit onderzoek uit in groepen 6, 7 en 8 van de basisschool. We richten ons op deze groepen, omdat sociale relaties in de bovenbouw steeds belangrijker worden voor kinderen.

Naast begrijpen hoe het klasklimaat tot stand komt, willen we ook zoeken naar manieren om het klasklimaat te verbeteren. We hebben hiervoor twee methoden ontwikkeld die we in de deelnemende klassen zullen toepassen. De ene methode is een herindeling van wie naast wie zit. De andere methode is een game gericht op positiviteit in sociale relaties. We zullen de twee methoden op verschillende manieren in de deelnemende klassen toepassen. Dit betekent dat in sommige klassen beide methoden toegepast zullen worden en in sommige klassen één van de twee methoden

Wat gaan we in dit onderzoek precies doen?

In elke klas komen we in overleg twee keer langs: één keer aan het begin en één keer aan het eind van het onderzoek. Wanneer het onderzoek plaatsvindt, wordt in overleg met de leerkracht bepaald. Het onderzoek kan op elk moment in het schooljaar starten. Er zullen ongeveer 10-12 weken tussen onze twee bezoeken zitten. Tijdens een bezoek aan de klas zal er in ieder geval een klassikale sessie plaatsvinden. In sommige klassen zullen daarnaast ook individuele sessies plaatsvinden bij elk bezoek.

Klassikale sessie

De kinderen vullen op laptops een aantal vragen in over hun klasgenoten en over zichzelf. Dit duurt maximaal een uur. Bij de vragen over klasgenoten kiezen kinderen steeds de klasgenoten die het best passen bij een bepaalde omschrijving. De omschrijvingen gaan onder andere over hulpgedrag, pesten, samenwerken en roddelen. Bijvoorbeeld: ‘Wie uit jouw klas helpen andere kinderen?’. De vragen die de kinderen over zichzelf invullen, gaan over onderwerpen zoals populariteit, pesten, vriendschap en gevoelens van eenzaamheid in de klas. De leerkracht vult ook vragenlijsten in over de kinderen, bijvoorbeeld over de band met uw kind. De leerkracht zal geen vragenlijsten invullen voor kinderen die niet deelnemen aan het onderzoek.

Individuele sessie

In kleine groepjes worden de kinderen meegenomen voor een individuele sessie. Deze duurt maximaal 30 minuten en vindt plaats in een rustige ruimte in de school. De kinderen zullen individueel twee taken uitvoeren op een laptop. De eerste is een reactiesnelhedentaak die meet hoe kinderen hun sociale relaties in de klas ervaren. Daarnaast meten we hun behulpzame gedrag tegenover klasgenoten in een scenariotaak. Hierin leggen we kinderen een situatie voor en zij geven dan aan wat ze zouden doen. Bijvoorbeeld: Je klasgenoot verliest een sjaal, wat doe je?  Verder vragen we kinderen zichzelf in een videoboodschap kort voor te stellen aan klasgenoten. Hiermee willen we hun non-verbale gedrag onderzoeken.

Leerkrachtsessie

We vragen alle leerkrachten vragenlijsten in te vullen en een interview met één van de onderzoekers over de klasindeling te hebben. Deze vragenlijsten kunnen online op een zelfgekozen moment worden ingevuld. Het interview kan plaatsvinden op de dag van de klassikale sessie of telefonisch op een later moment. In klassen waar individuele sessies voor leerlingen plaatsvinden, doet de leerkracht ook enkele computertaken. Deze zullen in onze aanwezigheid plaatsvinden, omdat hier specifieke apparatuur voor nodig is. Deze taken meten met behulp van reactiesnelheden hoe de leerkracht de sociale relaties met kinderen in de klas ervaart.

Methoden om het klasklimaat te verbeteren

Tussen ons eerste en tweede bezoek zullen de klassen aan de slag gaan met de methoden die wij ontwikkeld hebben. Deze zullen we op verschillende manieren in de deelnemende klassen toepassen. Dit betekent dat in sommige klassen beide methoden toegepast zullen worden en in sommige klassen één van de twee methoden.

Klasindeling

Deze methode is erop gericht elk kind een passende plek in de klas te geven. Daarom zullen kinderen in alle klassen in overleg met de leerkracht een nieuwe plaats toegewezen krijgen. Het gaat hierbij niet om de indeling van de tafels en stoelen, maar om wie naast wie zit. Deze methode is gebaseerd op eerder onderzoek naar klasindelingen.

Game

De kinderen spelen acht weken een educatieve game waarin ze op een speelse manier leren over psychologie. Tegelijkertijd is de game zo gemaakt dat kinderen positieve ervaringen opdoen met poppetjes van andere kinderen. Elk kind maakt namelijk een eigen poppetje. Deze verschijnen elke keer als er iets leuks gebeurt in het spel. Soms zijn ze gemaakt door klasgenoten en soms door kinderen uit een andere klas. De poppetjes worden door de computer bestuurd. De kinderen spelen dus niet tegen elkaar, maar individueel. We zullen de resultaten van de game ook niet opslaan of gebruiken. Het gaat alleen om het spelen van de game, zodat op die manier het sociaal klimaat verbetert.

Wij doen dit onderzoek in overeenstemming met de kwaliteitsrichtlijnen voor onderzoek op scholen welke zijn opgesteld door het Behavioural Science Institute.

Zorgvuldig

• U weet van tevoren precies wat wij leerkrachten en leerlingen willen vragen.
• U weet hoeveel tijd het kost en hoe wij het onderzoek uitvoeren.
• Wij informeren de ouders van de leerlingen, dat hoeft u niet te doen. Ouders kunnen overigens zonder opgaaf van reden aangeven dat hun kind niet meedoet aan een onderzoek.
• Onze onderzoekers geven duidelijke uitleg aan de leerkrachten en aan de leerlingen.

Betrouwbaar

• Onze onderzoekers maken van tevoren een onderzoeksplan. De commissie ethiek van de faculteit Sociale Wetenschappen beoordeelt de ethische gedragscode van het onderzoek.
• Alle verzamelde informatie wordt anoniem verwerkt en in een beveiligde omgeving opgeslagen.

Praktijkgericht

• Wij doen onderzoek dat waarde heeft voor de praktijk. Wij willen u ondersteunen bij het vinden van antwoorden op problemen in de dagelijkse praktijk van het onderwijs.
• Nadat het onderzoek is afgerond, wordt de leerkracht geïnformeerd over de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek.

Zonder deelnemende scholen zou ons onderzoek natuurlijk nooit plaats kunnen vinden! We willen daarom ook graag iets voor de scholen terugdoen. Lees hieronder wat de scholen ontvangen als dank voor deelname aan dit onderzoek.

Rapport Sociale Veiligheid

Elke school ontvangt na afloop van het onderzoek een rapport omtrent de sociale veiligheid in de deelnemende klassen. In dit rapport vindt u bijvoorbeeld informatie over het welbevinden van de leerlingen. Deze rapporten voldoen aan de richtlijnen van de Inspectie van het Onderwijs in het kader van de Wet Sociale Veiligheid. U kunt het rapport dus gebruiken voor de monitoringsplicht sociale veiligheid.

Inzicht in het klasklimaat

Elke deelnemende klas ontvangt na afloop van het onderzoek een rapport dat de belangrijkste resultaten van het onderzoek weergeeft. Dit rapport bevat onder andere sociometrische informatie, wat weergeeft hoe kinderen het gedrag van hun klasgenoten zien (bijv. wie helpt anderen, wie pest anderen). Deze informatie kan voor de leerkracht waardevol zijn bij het verkrijgen van meer inzicht in het klasklimaat

Lespakket Psychologie

Omdat psychologie natuurlijk reuze interessant is voor kinderen, bieden wij alle deelnemende klassen ook een lespakket over psychologie aan. Het pakket bestaat uit een exemplaar van het boek ‘Tussen je oren’ van Ap Dijksterhuis en Madelijn Strick en een set bijbehorende lesideeën en opdrachten. Tevens bieden wij deelnemende scholen een workshop op het gebied van psychologie aan. Het precieze onderwerp kan in overleg bepaald worden, maar u kunt hierbij denken aan sociale relaties, pesten, of agressie. Door het aanbieden van zulke workshops willen wij een brug slaan tussen onderzoek en praktijk en leerkrachten praktische inzichten gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek meegeven.

Leuke kennismaking wetenschappelijk onderzoek

Tot slot is deelname aan dit onderzoek ook voor kinderen waardevol. Kinderen vinden het vaak erg fijn om hun ervaringen in de klas te delen. Daarnaast maken ze op een leuke manier kennis met wetenschappelijk onderzoek en zien wat ze daar zelf aan bij kunnen dragen. Daarnaast is het boek dat elke klas ontvangt (zie Lespakket Psychologie) zeer geschikt om basisschoolleerlingen kennis te laten maken met het vakgebied van de psychologie.