Het Radboud Science Teams-project ‘Gewetensvolle taal’ gaat over de rol van taal en accenten bij het maken van morele keuzes. Het bestaat uit twee delen die in principe op één dag op school worden uitgevoerd in het voorjaar van 2024:
Deel 1 (ongeveer 3 lesuren)
Na een inleiding door onderzoeker Susanne Brouwer maken leerlingen eerst kennis met meertaligheid en accenten. Ze ontdekken van elkaar hoeveel talen ze kennen en of ze accenten in geluidsfragmenten kunnen herkennen. Daarna maken leerlingen kennis met morele dilemma’s en hoe je daarover in gesprek kunt gaan, aan de hand van een filmpje met een gedachte-experiment. Met behulp van de werkvorm beweegredenen onderzoeken de leerlingen ook eigen standpunten bij morele dilemma’s, zowel vanuit de ratio als vanuit het gevoel. Als afsluiting vertelt Susanne Brouwer over haar eigen onderzoek.
Deel 2 (ongeveer 2 lesuren)
De leerlingen voeren in groepjes een experiment uit van het eigen onderzoek van Susanne Brouwer. Met behulp van laptops (indien nodig kan de Radboud Universiteit hiervoor zorgen) laten de leerlingen andere kinderen op school luisteren naar twee morele dilemma’s, ingesproken met of zonder buitenlands accent. De gegevens verzamelen de groepjes in een Excel bestand dat automatisch de resultaten uitrekent. Als afsluiting bespreken de onderzoekers met de leerlingen hoe hun onderzoek is gegaan en bekijken ze samen de resultaten. Deze vergelijken ze met de resultaten van Susanne Brouwer in haar eigen onderzoek.
Over het onderzoek van Susanne Brouwer
Elke dag maken we keuzes die kleine (Wat neem ik op mijn boterham?) of grote gevolgen (Draag ik een mondkapje als ik me ziek voel?) kunnen hebben. Ethisch verantwoord leven betekent dat onze keuzes moeten worden afgestemd op bepaalde morele principes. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat morele keuzes kunnen variëren afhankelijk van de context, hoezeer we ook geloven in onze morele principes. Zo blijken mensen als ze een moreel dilemma voorgelegd krijgen in hun tweede taal meer rationele keuzes te maken dan in hun moedertaal, waar relatief meer emotionele keuzes worden gemaakt. Dit fenomeen staat bekend als het Foreign Language effect.
Susanne Brouwer heeft gevonden dat een vergelijkbaar fenomeen zich ook voordoet bij buitenlandse accenten. Uit haar onderzoek blijkt dat we rationelere keuzes maken wanneer een moreel dilemma wordt voorgelegd door een spreker met een buitenlands accent dan door een moedertaalspreker zonder accent. Dit Foreign Accent effect kan op verschillende manieren verklaard worden. Ten eerste voelen we in onze moedertaal meer emoties, waardoor we emotioneler reageren. Ten tweede kost het luisteren naar een buitenlands accent ons meer cognitieve inspanning en daardoor worden we rationeler. Tot slot kan psychologische afstand zorgen voor meer rationaliteit: bij het horen van een buitenlandse spreker nemen we meer afstand, omdat diegene niet bij onze sociale groep hoort.
Het onderzoek van Brouwer is van belang omdat het merendeel van de wereldbevolking tweetalig is. Hierdoor komen veel mensen in aanraking met buitenlandse sprekers van hun moedertaal. Deze ontwikkeling zie je ook in de klas: steeds meer leerlingen spreken thuis een andere taal naast het Nederlands. Het Foreign Accent effect heeft dus ook gevolgen voor het onderwijs. Door de rijkdom van talen in de klas zichtbaar te maken, worden leerlingen zich bewust van hun meertaligheid en die van hun klasgenoten. Zo ontwikkelen leerlingen een open houding voor andere talige en culturele achtergronden, wat een positief effect kan hebben op hoe leerlingen in een klas met elkaar omgaan.